سخنى در باره محلّ دفن سر مقدّس سيّد الشهدا و سرهاى ديگر شهيدان

همان گونه كه ملاحظه شد ، گزارش هاى مربوط به محلّ دفن سر مقدّس سيّد الشهدا عليه السلام ، به پنج دسته تقسيم مى شوند :
دسته اوّل ، آنچه دلالت دارد كه سر امام عليه السلام در كنار قبر پدرش امير مؤمنان عليه السلام دفن شده است . بيشتر منابع معتبر روايى (مانند : الكافى ، تهذيب الأحكام وكامل الزيارات) ، در اين دسته قرار دارند . ^۱
هر چند برخى از اين گزارش ها را مى توان توجيه كرد كه مقصود ، جايگاه گذاشتن سر مقدّس آن امام است ، ^۲ ظاهرا دلالت مجموع آنها بر اين كه سر مقدّس امام عليه السلام در كنار مرقد پدر بزرگوارش دفن شده ، غير قابل ترديد است . از اين رو ، علّامه مجلسى با اشاره به اين گزارش ها مى گويد :
بدان كه از گزارش هاى گذشته ، به دست مى آيد كه سر امام حسين ـ كه درودهاى خدا بر او و دودمانش باد ـ و بدن هاى آدم و نوح و هود و صالح ـ كه درودهاى خدا بر آنان باد ـ در كنار امام على ـ كه درودهاى خدا بر او باد ـ دفن هستند . بنا بر اين ، شايسته است كه بعد از زيارت امام على عليه السلام ، همه آنها زيارت شوند . ^۳
دسته دوم ، گزارش هايى كه حاكى اند كه سر سيّد الشهدا عليه السلام به كربلا برگردانده و به جسد ايشان ، ملحق شده است . ^۴ گفتنى است حديثى از اهل بيت عليهم السلام كه بر اين معنا دلالت داشته باشد ، يافت نشد ؛ ليكن سيّد ابن طاووس مى گويد :
در باره سر حسين عليه السلام ، روايت شده كه [به كربلا]باز گردانده شد و در كنار بدن شريفش ـ كه درودهاى خدا بر او باد ـ دفن گرديد و عمل شيعيان هم ناظر به همين نكته است . ^۵
در الإقبال نيز آمده است :
بدان كه به باز گرداندن سر مولاى ما حسين ـ كه درودهاى خدا بر او باد ـ به بدن شريفش ، قرآنِ بزرگ و والا ، گواهى مى دهد ، آن جا كه خداوند عز و جل فرموده است : « وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَ تَا بَلْ أَحْيَآءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ ؛ ^۶ گمان مبر كه كشتگان در راه خدا ، مردگان اند ؛ بلكه زنده اند و در پيشگاه پروردگارشان روزى داده مى شوند» . ^۷
البتّه استدلال او به اين آيه ، صحيح به نظر نمى رسد ؛ امّا آنچه به طايفه اماميّه نسبت داده ، از قُرطُبى ^۸ و مَناوى ^۹ نيز نقل شده است ؛ ^۱۰ ليكن علّامه مجلسى مى گويد :
مشهور در ميان علماى شيعه ، اين است كه سر امام حسين عليه السلام با بدنش دفن شده و امام زين العابدين عليه السلام آن را به كنار جسد ، برگردانده است . اخبار فراوانى هم نقل شده كه سرِ مبارك ، در كنار قبر امير مؤمنان عليه السلام دفن شده است . ^۱۱
سيّد مرتضى قدس سره نيز در پاسخ اين سؤال كه : «آنچه روايت شده كه سر امام حسين عليه السلام را به شام بردند ، صحيح است يا نه؟» ، مى گويد :
همه راويان و واقعه نگاران طَف ، آن را روايت كرده اند و بر آن ، اتّفاق نظر دارند . نيز روايت شده كه سر مبارك امام عليه السلام ، پس از برده شدن به شام ، برگردانده شد و با جسد شريفش در كربلا ، دفن گرديد .
اگر كسى به خاطر شِناعت و زشتى بيش از حدّ بردن سر بُريده امام عليه السلام به شام ، از اين كه اجازه چنين كارى از سوى خداوند داده شده ، شگفت زده شود ، بايد گفت : بردن سر بُريده به شام ، شنيع تر و زشت تر از كُشتن امام عليه السلام نيست و خداوند ، اجازه كشته شدن ايشان و [حتّى ]امير مؤمنان عليه السلام را نيز داده است . ^۱۲
دسته سوم ، گزارش هايى كه دلالت دارند كه سر مقدّس سيّد الشهدا عليه السلام در دمشق ، دفن شده است . ^۱۳
دسته چهارم ، گزارش هايى كه دلالت دارند كه سر مقدّس امام عليه السلام در مدينه و در قبرستان بقيع ، دفن شده است . ^۱۴
دسته پنجم ، گزارش هايى كه از دفن سر امام عليه السلام در مصر (قاهره) حكايت دارند . ^۱۵
تأمّل در گزارش هاى ياد شده ، ^۱۶ نشان مى دهد كه احتمال اوّل (دفن شدن سر مقدّس امام عليه السلام در كنار قبر امير مؤمنان عليه السلام ) ، با عنايت به اين كه در منابع معتبر و از اهل بيت عليهم السلام نقل شده ـ با توجّه به اصل «أهل البيت أدرى بما فى البيت ؛ اهل خانه ، به آنچه در خانه است ، داناترند» ـ ، ظاهرا ارجح است ، مگر اين كه ثابت شود علماى اماميّه ، آن روايات را ديده و بر اساس دليل معتبرى كه در دست داشته اند ، از آنها اِعراض كرده اند ، كه اثبات اين موضوع ، مشكل به نظر مى رسد .