راه دوم : راه كناره فرات

فرات ، يكى از دو رود بزرگ عراق است كه از تركيه سرچشمه مى گيرد و پس از گذشتن از سوريه و عراق ، به خليج فارس مى پيوندد . كوفيان ، براى مسافرت به شمال عراق و شام ، از كناره اين رود ، حركت مى كردند تا هم به آب ، دسترس داشته باشند و هم از امكانات شهرهاى ساخته شده در كناره فرات ، استفاده كنند . گفتنى است لشكرهاى انبوه و كاروان هاى بزرگ كه به آب فراوان نياز داشتند ، ناگزير از پيمودن اين مسير بودند . ^۱
اين مسير ، ابتدا از كوفه به مقدار زيادى به سوى شمال غرب مى رود و سپس از آن جا به سوى جنوب ، بر مى گردد و با گذر از بسيارى از شهرهاى شام ، به دمشق مى رسد . اين راه ، انشعاب هاى متعدّد داشته و با طول تقريبى ۱۱۹۰ تا ۱۳۳۳ كيلومتر ، جاى گزين مناسبى براى راه كوتاه ، امّا سختِ باديه بوده است . مجموع اين راه و راه باديه را مى توان به يك مثلّث ، تشبيه كرد كه قاعده آن ، راه باديه است .

توضيحى در باره مسير كاروان اسيران كربلا ، از كوفه به شام و از شام تا مدينه

كاروان اسيران كربلا را پس از انتقال به كوفه ، اندكى نگاه داشتند و سپس به سوى دمشق ، پايتخت حكومت اُمويان ، فرستادند . مسير حركت اين كاروان ، در كتب تاريخ و سيره ، معيّن نشده است . از اين رو ، پيموده شدن هر كدام از مسيرهاى ميان كوفه و دمشقِ آن روزگار ، محتمل است .
برخى خواسته اند با ارائه شواهدى ، حركت آنان را از يكى از اين چند راه، قطعى نشان دهند؛ ولى مجموع قرائن ، ما را به اطمينان كافى نمى رساند . ^۱ ما ابتدا راه هاى موجود آن روزگار را بر مى شمريم و سپس ، قرائن ارائه شده را بررسى مى كنيم .
ذكر اين نكته پيش از ورود به بحث ، لازم است كه ميان كوفه و دمشق ، فقط سه راه اصلى بوده است . البتّه هر كدام از اين راه ها، در بخشى از مسير ، فرعى هاى متعدّد كوتاه و بلندى هم داشته اند كه طبيعى است . ^۲

مسير حركت كاروان اسيران كربلا ، از كوفه به شام راه نخست : راه باديه

كوفه ، در عرض جغرافيايىِ حدود ۳۲ درجه و دمشق ، در عرض جغرافيايىِ حدود ۳۳ واقع است . اين ، بدان معناست كه مسير طبيعى ميان اين دو شهر ، تقريبا بر روى يك مدار ، قرار دارد و نيازى به بالا رفتن و پايين آمدن بر روى زمين ، جز در حدّ كسرى از يك درجه نيست . بر روى اين مدار ، راهى واقع بوده كه به «راه باديه» مشهور بوده است. اين مسير ، كوتاه ترين راه بين اين دو شهر است و حدود ۹۲۳ كيلومتر ^۳
مسافت داشته است .
مشكل اصلى اين راه كوتاه ، گذشتن آن از صحراى بزرگ ميان عراق و شام است كه از روزگاران كهن ، به «بادية الشام» مشهور بوده است . اين مسير ، براى افرادى قابل استفاده بوده كه امكانات كافى (بويژه آب) براى پيمودن مسافت هاى طولانى ميان منزل هاى دور از همِ صحرا را داشته اند ، هر چند ، گاهى شتاب مسافر ، او را وادار به پيمودن اين مسير مى كرده است .
گفتنى است در صحراها ، شهرهاى بزرگ ، وجود ندارند ؛ امّا اين به معناى نبودن راه يا چند آبادى كوچك نيست .