اسيران زن بنى هاشم

۱ . زينب كبرا عليهاالسلام دختر امير مؤمنان عليه السلام . او پيام آور خون شهيدان ، حماسه سراى قيام ابا عبد اللّه الحسين عليه السلام ، رسواكننده زورمداران و تزويرگران ستم گستر ، جلوه وقار ، راز حيا ، تبلور سربلندى و سرفرازى ، و اُسوه استوارى و عبادت و شكيبايى است .
زينب عليهاالسلام ، در ميان خاندان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، از چنان جايگاه بلند و مَنزلت والايى برخوردار است كه قلم را توانِ بيان والايى ها ، ارجمندى ها و شكوهمندى هايش نيست .
فقيه و مورّخ و مصلح بزرگ ، علّامه سيّد محسن امين عاملى ، شخصيت آن بانو را بدين سان ، ترسيم كرده است :
زينب عليهاالسلام ، از بافضيلت ترينِ زنان بوده و فضلش ، پُرآوازه تر از آن است كه ياد گردد و روشن تر از آن است كه به نوشته آيد.
جلالت شأن ، منزلت والا ، قوّت استدلال ، برترى عقل ، استوارى قلب ، فصاحت زبان و بلاغت بيان ، از سخنرانى هايش در كوفه و شام ـ كه گويى از زبان پدرش امير مؤمنان عليه السلام ايراد مى گرديد ـ دانسته مى شود ، و نيز از احتجاجش بر يزيد و ابن زياد ، بدان گونه كه آن دو را خاموش ساخت ، تا آن جا كه به بدگويى و ناسزا گفتن و مسخره كردن و دشنام دادن ـ كه سلاح افراد ناتوان از دليل آوردن است ـ پناه بردند و از زينب كبرا عليهاالسلام ، شگفت نيست كه اين گونه ... باشد ؛ چرا كه او شاخه اى از شاخه هاى درخت پاك [ رسالت] است .
او با پسرعمويش عبد اللّه بن جعفر بن ابى طالب ، ازدواج كرد و على زينبى ، عون ، محمّد ، عبّاس و امّ كلثوم را برايش به دنيا آورد .
او «اُمّ المصائب» ناميده شده است و شايسته چنين نامى نيز هست. او مصيبت درگذشت جدّش پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، مصيبت درگذشت مادرش زهرا عليهاالسلام و رنج هاى او ، و محنت هاى پدرش امير مؤمنان على عليه السلام و مصيبت كشته شدن او ، و محنت و شهادت برادرش حسن عليه السلام و مصيبت بزرگ كُشته شدن برادرش حسين عليه السلام را از ابتدا تا انتها ، شاهد بود و ... ، از كربلا به اسارت برده شد. ^۱
زينب عليهاالسلام از آغاز قيام ابا عبد اللّه الحسين عليه السلام ، همراه برادر شد و در تمام دوران قيام ، همدل و همراه و رازدارش بود . گفتگوهاى او با برادرش در شب عاشورا ، حضورش در كنار بدن پسر برادرش على اكبر عليه السلام در روز عاشورا ، و رثاى جانسوز او در كنار قامت خونين برادر و خطاب او به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در روز يازدهم محرّم ، از صفحات زرّين و جاودانه زندگانى سرشار از جلالت ، شكيبايى و والايىِ اوست .
او پس از حادثه عاشورا ، شكوهمند و استوار ، سرپرستى قافله اسيران را به عهده گرفت . در كوفه ، چون مردم ، فرزندان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را بدان سان ديدند و اشك بر رخسار افشاندند ، زينب عليهاالسلام چنين لب به سخن گشود :
اى كوفيان! اى اهل مكر و حيله ! و اى دغلكاران بى وفا! هان كه اشكتان ، هرگز خشك نشود و صداى [ناله]تان ، هيچ گاه فرو خفته مباد! مَثَل شما ، مَثَل زنى است كه «رشته خود تابيده اش را پس از محكم كردن ، از هم مى گسست ...» . ^۲ واى بر شما! آيا مى دانيد چه جگرى از محمّد صلى الله عليه و آله سوزانديد و چه عهدى شكستيد و چه زنان عزيزى از او را [به اسارت] خارج كرديد و چه حرمتى از او شكستيد و چه خونى از او ريختيد؟! ^۳
او به راستى ، زبان على عليه السلام به كام داشت و چون در قالب جملاتى هيجانبار سخن گفت ، مردمانى كه بارهاى بار ، خطابه هاى مولا عليه السلام را شنيده بودند ، كلام و خطابه هاى على عليه السلام را به عيان مى ديدند ، و كسى گفت: «به خدا سوگند ، زنِ باحيايى چنين سخنور ، نديده بودم . گويى زبان على عليه السلام در كام دارد» .
و چون ابن زياد ، مست از جام كبر و نخوت و درنده خويى ، به آل اللّه ، دشنام داد ، با كلماتى جاودانه ، هِيمنه دروغين او را در هم شكست و از جمله گفت :
به جانم سوگند ، بزرگم را كُشتى و خاندانم را هلاك كردى و شاخه ام را بُريدى و ريشه ام را از بيخ و بُن درآوردى . اگر اين ، دلِ تو را خُنَك مى كند ، اينك دلت خُنَك شد! ^۴
و آن گاه كه يزيد با تكيه بر جايگاه خلافت و در جمع بزرگان قوم ونمايندگان ملل، براى نشان دادن قدرت حاكميتش و زهرِ چشم گرفتن از ديگران ، با سفاهت ، سخن گفت و از جمله ، كشته شدن پاكْ نهادان را به خداوند نسبت داد ، زينب عليهاالسلام ، شكوهمند و پُرخروش به پا خاست و با سخنان خود ، بر گوش يزيد كوبيد . از جمله ، در آن سخنرانى خود گفت :
اى فرزند آزادشدگان [مكّه]! آيا اين ، عدالت است كه زنان و كنيزانت را در پسِ پرده مى نهى و دختران پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را به اسارت مى كشى؟! پرده شان را دريدى و صورت هايشان را آشكار نمودى و دشمنان ، آنان را از اين شهر به آنان شهر مى برند . ^۵
او با اين جملات كوتاه و كوبنده ، از يك سو ، پيشينه «برده جنگى بودن» و «آزاد شدگىِ» نياكان يزيد و اسلام آوردن آنها را در زير برقِ شمشير حق و در نتيجه ، ناشايستگى شخص او را براى خلافت ، نشان داد و از سوى ديگر ، ستم پيشگى او را در جايگاه خلافت و ستم گسترى اش را در حاكميت . سرانجام نيز با استناد به آيات شريف قرآن ، به گونه اى بس گويا و لطيف ، نشان داد كه جايگاهى كه او براى خود ، تصاحب كرده ، بدان سان كه او پنداشته و يا كوشيده كه به پندارها بشناساند ، كرامت و موهبت الهى نيست ؛ بلكه فرورفتگى كفرآلود در اعماق اِنكار و نيز فزون سازى كفر است و از آن سو ، شهادت ، كرامتى است براى آل اللّه و ... .
خطابه هاى زينب كبرا عليهاالسلام در اوج فصاحت ، بلاغت ، موقعيت شناسى و تأثيرگذارى است . بر پايه برخى گزارش ها ^۶ ، او وقتى به مدينه نيز باز گردانده مى شود ، از پيگيرىِ رسالت شهيدان ، باز نمى ايستد و روشنگرى بر ضدّ حاكميت ستمگر بنى اميّه را آغاز مى كند و مى گسترد . از اين رو ، حاكم مدينه ، پس از رايزنى با يزيد، او را از مدينه تبعيد مى كند . ^۷
گفتنى است كه تاريخ ولادت و وفات زينب كبرا عليهاالسلام در منابع معتبر ، يافت نشد . البتّه در برخى منابع متأخّر ، نقل هاى مختلفى در باره تولّد ايشان آمده است (مانند : پنجم جمادى اوّل سال پنجم ، شعبان سال ششم و محرّم سال پنجم) . ^۸ تاريخ وفات ايشان نيز پانزدهم رجب سال ۶۲ گفته شده است . ^۹
۲ . اُمّ كلثوم ، دختر امير مؤمنان عليه السلام . ^۱۰ وى ، «زينب صغرا» نيز ناميده شده ^۱۱ و پدرش امير مؤمنان عليه السلام است ؛ ولى ظاهرا مادرش فاطمه زهرا عليهاالسلام نيست ؛ زيرا اُمّ كلثومى كه دختر فاطمه زهرا عليهاالسلام است ، بنا بر مشهور ، در زمان حيات امام حسن عليه السلام از دنيا رفته است . ^۱۲
۳ . فاطمه دختر امام على عليه السلام . ^۱۳ وى كه «فاطمه صغرا» نيز ناميده شده ، ^۱۴ همسر ابو سعيد بن عقيل بوده كه در جريان كربلا به شهادت رسيده است . ^۱۵ وى از راويان حوادث كربلاست. ^۱۶
احتمال دارد خطبه منسوب به فاطمه بنت الحسين عليه السلام از او باشد ، چنان كه محتمل است كنيه او اُمّ كلثوم بوده و امّ كلثومِ حاضر در كربلا ، همو باشد . وفات وى و سكينه بنت الحسين عليه السلام ، سال ۱۱۷ هجرى گزارش شده است . ^۱۷
۴ . فاطمه دختر امام حسن عليه السلام . ^۱۸ وى همسر امام زين العابدين عليه السلام ^۱۹ و مادر امام باقر عليه السلام ^۲۰ و مادرْ بزرگِ ساير امامانِ اهل بيت عليهم السلام است . از امام صادق عليه السلام روايت شده كه در باره او مى فرمايد :
كانَت صِدّيقةً ، لَم تُدرَك فى آلِ الحَسَنِ امرَأَةٌ مِثلُها . ^۲۱
چنان شخصيت راستگو و درست كردارى بود كه در ميان خاندان حسن عليه السلام زنى چون او ديده نشده است .
۵ . فاطمه ، دختر امام حسين عليه السلام . ^۲۲
۶ . سَكينه ، دختر امام حسين عليه السلام . ^۲۳
۷ . رَباب ، همسر امام حسين عليه السلام . ^۲۴ وى ، مادر على اصغر عليه السلام است و بر پايه گزارش هاى معتبر ، در كربلا حضور داشته است . ^۲۵
گفتنى است كه احتمالاً رُقَيّه ، يكى ديگر از دختران امام على عليه السلام ^۲۶ كه همسر مسلم بن عقيل عليه السلام نيز بوده ، ^۲۷ در كربلا حضور داشته است . توضيحات لازم در باره رقيّه دختر امام حسين عليه السلام ، ضمن يادكردِ فرزندان امام حسين عليه السلام ارائه شد ^۲۸ . ^۲۹