سخنى در باره اسيران و بازماندگان واقعه كربلا
آمار اسيران كربلا ، مختلف گزارش شده است . تعداد اسيران مرد ، چهار نفر ، ۱ پنج نفر ، ۲ ده نفر ۳ و دوازده نفر ، ۴ گزارش شده است .
نيز تعداد اسيران زن ، چهار نفر ، ۵ شش نفر ۶ و بيست نفر ۷ هم گزارش شده است .
بنا بر اين ، اظهار نظر قطعى در مورد تعداد اسرا ، مانند تعداد شهداى كربلا ، ممكن نيست ؛ ليكن نام شمارى از اسيران كه در منابع مختلف گزارش شده ، ارائه مى گردد .
اسيران مرد بنى هاشم
۱ . على بن الحسين (امام زين العابدين) عليه السلام .
۲ . محمّد بن على بن الحسين (امام باقر) عليه السلام . ۸
۳ . حسن بن حسن عليه السلام ، معروف به حسن مُثنّا . ۹ وى فرزند امام حسن عليه السلام و همسرش ، فاطمه دختر امام حسين عليه السلام بوده است . ۱۰ حسن مُثنّا ، در واقعه كربلا ، بيست ساله شمرده شده است ۱۱
كه جنگيد تا بر اثر جراحات ، بيهوش شد . ۱۲ او را به كوفه بردند و درمان كردند. وى پس از بهبود ، به مدينه رفت . ۱۳ بر اساس نقل ها ، وى در ۳۵ ، ۱۴ ۳۷ يا ۳۸ سالگى ، ۱۵ به دستور وليد بن عبد الملك ، مسموم شد و به شهادت رسيد و در بقيع به خاك سپرده شد ، ۱۶ هر چند جمع اين اقوال با هم ، ممكن نيست . ۱۷
۴ . عمرو بن حسن . ۱۸ برخى ، از عمرو بن حسين يا عمر بن حسين ، ياد كرده اند كه ظاهرا همان عمرو بن حسن باشد . ۱۹
۵ . محمّد بن حسين . ۲۰
۶ . قاسم بن عبد اللّه بن جعفر . ۲۱
۷ . قاسم بن محمّد بن جعفر . ۲۲
۸ . محمّد بن عقيل ۲۳ . ۲۴
گفتنى است كه الأمالى صدوق ، به سندى غير معتبر ، داستان دو كودك مسلم بن عقيل را نقل مى كند كه از بازماندگان واقعه كربلا بوده اند و به دست مردى به نام حارث ، شهيد مى شوند ؛ ليكن به گزارش طبرى و برخى ديگر ، اين دو كودك ، فرزندان عبد اللّه بن جعفر بوده اند . ۲۵
1. الأخبار الطوال : ص ۲۵۹ .
2. الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) : ج ۱ ص ۴۷۸ .
3. شرح الأخبار : ج ۳ ص ۱۹۶ .
4.ر.ك : ص ۲۷۱ ح۲۳۵۷ و ص ۲۷۳ ح ۲۳۵۹ و ص ۳۰۱ ح ۲۳۸۷ .
5. شرح الأخبار : ج ۳ ص ۱۹۶ .
6. الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) : ج ۱ ص ۴۷۹ .
7. كامل بهائى : ص ۲۸۷.
8. ر . ك : ص ۳۰۱ ح ۲۳۸۷ و ص ۳۰۹ ح ۲۳۹۳ .
9. ر . ك : ص ۱۱۷ ح ۲۲۷۴ و ج ۱۰ ص ۱۳۵ ح ۲۸۷۶ .
10. . ر . ك : ج ۱ ص ۳۵۱ (بخش يكم / فصل ششم / فاطمه) .
11. الحدائق الورديّة : ج ۱ ص ۱۳۴، التذكرة فى الأنساب المطهرة: ص ۹۰.
12. ر . ك: الإرشاد : ج ۲ ص ۲۵ ، عمدة الطالب : ص ۱۰۰ ، الحدائق الورديّة : ج ۱ ص ۱۳۴ . نيز ، ر . ك : همين دانش نامه : ج ۸ ص ۱۱۷ ح ۲۲۷۴ و ص ۲۲۳ ح ۲۳۲۵ و ج ۱۰ ص ۱۳۵ ح ۲۸۷۶ .
13. عمدة الطالب : ص ۱۰۰ ، الحدائق الورديّة : ج ۱ ص ۱۳۵، التذكرة فى الأنساب المطهرة: ص ۹۰.
14. الإرشاد : ج ۲ ص ۲۵ ، عمدة الطالب : ص ۱۰۰ ، منتقلة الطالبيّة : ص ۳۰۸ ، الأصيلى : ص ۶۲ .
15. الحدائق الورديّة : ج ۱ ص ۱۳۶. نيز، ر. ك: الكواكب المشرقة : ج ۱ ص ۴۲۵.
16. المجدى : ص ۳۶، عمدة الطالب : ص ۱۰۰ ، الحدائق الورديّة : ج ۱ ص ۱۳۶.
17. وليد بن عبد الملك در سال ۸۶ ق، به قدرت رسيد و اگر حسن مُثنّا در كربلا پانزده سال هم داشته (چون در زمان حضورش در كربلا ازدواج كرده بوده است) ، بنا بر اين ، هنگام شهادت، حدود چهل ساله بوده است (ر . ك : تنقيح المقال : ج ۱ ص ۲۷۳ ، قاموس الرجال : ج ۳ ص ۲۱۳) . براى اطلاع بيشتر، ر. ك: الأغانى: ج ۱۶ ص ۱۵۰ و ج ۲۱ ص ۱۲۶، تاريخ قم: ص ۴۹۴، الكواكب المشرقة: ج ۱ ص ۴۲۵ ـ ۴۳۹. برخى شرح حال نگاران گفته اند: «به نظر مى رسد كه تراجم نويسان، سنّ او را اشتباها از ۵۳ به ۳۵ تغيير داده اند (الكواكب المشرقة: ج ۱ ص ۴۳۹).
18. الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) : ج ۱ ص ۴۷۹ و در صفحه ۴۸۹ دارد: «لا بقية له»، الكامل فى التاريخ : ج ۲ ص ۵۷۸ و ۵۸۲، الثقات ، ابن حبّان : ج ۲ ص ۳۱۰، سير أعلام النبلاء : ج ۳ ص ۳۰۳ ، تاريخ دمشق : ج ۶۹ ص ۱۷۷ ؛ الإرشاد : ج ۲ ص ۲۶ دارد كه به شهادت رسيد ، الملهوف : ص ۱۹۱ و در ص ۲۲۳ مى گويد : عمرو صغير بود و گفته شده كه ۱۱ ساله بوده است. در اين باره، ر.ك : همين دانش نامه : ص ۳۷۱ (فصل هشتم / پيشنهاد يزيد براى كشتن پسر امام حسن عليه السلام با پسرش خالد).
در برخى منابع ، نام او به صورت «عمر» يعنى بدون واو است (ر . ك : تاريخ الطبرى : ج ۵ ص ۴۶۲ و ۴۶۹ ، مقاتل الطالبيّين : ص ۱۱۹، الأخبار الطوال : ص ۲۵۹ و۲۶۱، سرّ السلسلة العلويّة : ص ۳۱ ، تذكرة الخواصّ : ص ۲۵۵ ؛ مثير الأحزان : ص ۸۵ و ۱۰۵ ، المناقب ، ابن شهر آشوب : ج ۴ ص ۱۱۲) و بنا بر آنچه گفته شده ، نام او را جزو شهدا آورده است . در اين باره ، ر . ك : همين دانش نامه : ج ۷ ص ۲۸۱ (بخش هشتم / فصل نهم / سخنى درباره تعداد شهداى كربلا) .
19. شرح الأخبار : ج ۳ ص ۱۹۷ ؛ بغية الطلب فى تاريخ حلب : ج ۶ ص ۲۶۳ ، الأخبار الطوال : ص ۲۵۹ و ص ۲۶۱ و در اين دو منبع آمده «وى چهار ساله بوده» ، المنتظم : ج ۵ ص ۳۴۴ ، البداية والنهاية : ج ۸ ص ۲۱۲ .
20. شرح الأخبار: ج ۳ ص ۱۹۷، العقد الفريد: ج ۳ ص ۳۶۸ و ۳۷۰، الإمامة و السياسة: ج ۲ ص ۱۲ . در اين قضيّه ورود به مجلس يزيد را از او نقل مى كنند. گرچه امام حسين عليه السلام فرزندى به نام محمّد داشته ، ولى ما احتمال مى دهيم وى محمّد بن على بن الحسين عليه السلام بوده كه نامش تصحيف شده است (ر . ك : المحن : ص ۱۴۸ ، تذكرة الخواصّ: ص ۲۷۷ ؛ المناقب ، ابن شهر آشوب: ج ۴ ص ۱۱۳) . و برخى وى را جز شهداء آورده اند (ر.ك : همين دانش نامه : ج ۷ ص ۲۸۱ (بخش هشتم / فصل نهم / سخنى درباره تعداد شهداى كربلا) .
21. الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) : ج ۱ ص ۴۷۹، سير أعلام النبلاء: ج ۳ ص ۳۰۳ ؛ شرح الأخبار: ج ۳ ص ۱۹۷.
22. شرح الأخبار: ج ۳ ص ۱۹۷ . همسر وى ، امّ كلثوم ، دختر عبد اللّه بن جعفر بوده است (جمهرة أنساب العرب: ص ۶۸) .
23. الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة): ج ۱ ص ۴۷۹، سير أعلام النبلاء: ج ۳ ص ۳۰۳ ؛ شرح الأخبار: ج ۳ ص ۱۹۷ . عدّه اى ، وى را جزو شهدا آورده اند (ر . ك : ج ۷ ص ۲۸۱ (بخش هشتم / فصل نهم / سخنى درباره تعداد شهداى كربلا) .
24. از افراد ديگرى هم به عنوان اسيران كربلا ، نام برده شده است كه از جمله آنهاست :
يك . زيد بن حسن (ر . ك : الملهوف : ص ۱۹۱ ، مثير الأحزان : ص ۸۵ ؛ مقاتل الطالبيّين : ص ۱۱۹، سرّ السلسلة العلويّة : ص ۲۰ ، كه در آن ، آمده است : وى به يارى عمويش حسين عليه السلام نشتافت) .
دو . عبد اللّه بن عبّاس بن على ـ كه در برخى نسخه هاى شرح الأخبار (ر . ك : شرح الأخبار: ج ۳ ص ۱۹۶) از او نام برده شده است ـ . ظاهرا وى ، همان عبيد اللّه بن عبّاس ، فرزند مشهور عبّاس بن على عليه السلام است كه بعدها هم زنده بوده است (ر . ك : سرّ السلسلة العلويّة : ص ۸۹ ؛ أعيان الشيعة : ج ۱ ص ۶۱۰).
25. ر.ك : ص ۱۸۷ ( شهيد شدن دو نوجوان از خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله ) . نيز، ر. ك: الإمامة والسياسة : ج ۲ ص ۱۲.
