ريشه يابى حادثه عاشورا و اشاره به حوادث پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و غصب حقوق اهل بيت عليهم السلام ، در اشعار اين دوره ، تا حدودى به چشم مى خورند . از جمله ، طلايع بن رُزَّيك (م ۵۶۶ ق) ، وزير فاطميان ، در اشعارش به اين نكته اشاره دارد:

در زير سايه بان سقيفه، پنهان شدآنچه در طَف، آشكار گرديد. ^۱

۳. تحوّل در چگونگى خونخواهى شهداى كربلا

در دوره هاى گذشته ، عمده حملات و انتقادهاى شاعران ، متوجّه بنى اميّه بود ؛ ولى در اين دوره ، شكل خونخواهى تغيير كرد. برخى از شاعران ، انتقام از بنى عبّاس را مصداق انتقام از دشمنان امام حسين عليه السلام مى دانستند و برخى ، انتقام گرفتن و خونخواهى را به ظهور امام مهدى۷ موكول مى كردند. برخى ديگر نيز بزرگىِ مصيبت را چنان بزرگ و سترگ مى دانستند كه در دنيا ، قابل قصاص و انتقام گيرى نيست و معتقد بودند كه تنها، كيفر الهى در قيامت ، مى تواند انتقام ريختن اين خون هاى پاك باشد.

مرحله سوم: قرن هفتم تا پايان قرن نهم هجرى

اين دوره ، از يك سو با كم شدن حرارت حماسه و شور قيام در شعر عاشورايى ـ كه از اواخر مرحله قبل آغاز شده بود ـ ، همراه است و از ديگر سو ، دوره انحطاط و جمود ادبيات عرب است. بدين جهت ، شاعرانى كه نامشان در اين سه قرن ، به عنوان شاعران عاشورايى به ثبت رسيده ، به ۳۶ نفر تقليل مى يابد . ^۲
برخى از شاعران عاشورايى سرشناس اين دوره ، عبارت اند از : ابن ابى الحديد

مرحله دوم: قرن چهارم تا پايان قرن ششم هجرى

اين دوره ، عصر شكوفايى شعر و ادبيات عرب است و شاعران بزرگى در آن مى زيسته اند. در اين ميان ، بيش از ۶۸ شاعر در باره امام حسين عليه السلام و حادثه عاشورا ، شعر سروده اند كه مى توان به كسانى چون : ابو فِراس حَمْدانى، سيّد رضى، سيّد مرتضى، مهيار ديلمى و ابو العلاى مَعرّى اشاره كرد. ^۱
در اين دوره نيز رثا و نوحه سرايى بر مصائب واقعه كربلا ، در صدر اشعار عاشورايى است ؛ ولى جز آن ، مى توان به اين ويژگى ها نيز اشاره
كرد :

۱. شريك دانستن بنى عبّاس در جرائم بنى اميّه

برخى طرفداران حكومت بنى عبّاس مى كوشيدند تا بنى عبّاس را از رضايتمندى به كشته شدن شهيدان كربلا، تبرئه كرده ، از واقعه عاشورا به نفع حكومت بنى عبّاس ، بهره بردارى كنند ؛ ولى گروهى از شعرا ، به مقابله با اين ديدگاه برخاستند و بنى عبّاس را در جرايمِ رُخ داده ، شريك دانستند و اين حقيقت را برملا ساختند كه اگر چه بنى عبّاس در آن روزگار ، در رأس حكومت نبودند و در وقوع حادثه عاشورا نقشى نداشتند ، ولى در دوران حكومتشان، به آزار و اذيّت شيعيان و علويان، مشغول اند و حتّى به تخريب قبر امام حسين عليه السلام پرداخته اند .

۲ . ريشه يابى حادثه عاشورا

در اين دوره ، به جهت تشكيل دولت هاى شيعى يا متمايل به تشيّع، آزادى هايى نسبى در برخى سرزمين هاى عربى به وجود آمد و اين، سبب گرديد تا برخى از مسائلى كه در گذشته قابل طرح نبودند ، مطرح شوند .