189
دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث - جلد دهم

كه از سرشناسان آنها ، فَرَزدَق، كُمَيت اسدى و دِعبِل خُزاعى اند . همچنين به شاعرانى چون ابوالأسود دُئِلى و امام شافعى نيز مى توان اشاره كرد .
ويژگى هاى عمومى سروده هاى اين دوره ، عبارت اند از :

۱ . اظهار پشيمانى شركت كنندگان در واقعه كربلا

در ميان نخستين سرايندگان ، كسانى را مى بينيم كه از يارى نكردن امام حسين عليه السلام ، اظهار پشيمانى كرده اند. از جمله آنها، عبيد اللّه بن حُرّ جُعْفى است كه چنين سروده است:

سوگند ياد كرده ام كه ديده ام از اندوه، جدا نگرددو سختْ بگِريد و هرگز اشك هايش كم نشود. ۱

۲ . نفرين فرستادن بر قاتلان امام حسين عليه السلام و دعوت به خونخواهى امام عليه السلام

نفرين فرستادن بر بنى اميّه و قاتلان نواده بزرگوار پيامبر صلى الله عليه و آله و دعوت به خونخواهى او، ديگر ويژگى اشعار اين دوره است، گر چه حكومت بنى اميّه ، شاعران را در تنگنا و گاه تعقيب قرار مى داد . دِعبِل خُزاعى ، سروده است كه:

با كشتن امامشان، نفرين شدند و قطعا نفرين شدند.او را قطعه قطعه شده در پنج ذراع جا، رها كردند. ۲
منصور نَمِرى (م ۱۹۰ق) ، با سرودن اشعارى نظير بيت زير ، تحت تعقيب حكومت بنى اميّه قرار گرفت :
اين كشنده حسين! واى بر تو!بارى را با خود آوردى كه حمل كننده، بار زير آن، كمر خم مى كند. ۳

1.تاريخ دمشق : ج ۳۷ ص ۴۲۱ : فَأَقسَمتُ لا تَنفَكُّ عَينى حَزينَةً وعَينِىَ تَبكي لا يَخِفُّ سُجومُها

2.أدب الطفّ : ج۱ ص ۳۰۷: لُعِنوا وقَد لُعِنوا بِقَتلِ إمامِهِم تَرَكوهُ وهُوَ مُبَضَّعٌ مَخموسُ .

3.أدب الطفّ: ج ۱ ص ۲۰۷: وَيلَكَ يا قاتِلَ الحُسينِ لَقَد بُؤتَ بِحَملٍ يَنوءُ بِالحامِلِ!


دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث - جلد دهم
188

۵. بيان آموزه هاى قيام عاشورا .
اين مفاهيم ، در سَبْك هاى مختلف و ادوار زمانى متفاوت ، بيان شده اند. آنچه در شعر همه ادوار به چشم مى خورد ، مرثيه سُرايى و ذكر مصائب واقعه كربلا (البتّه غالباً به زبان حال و نه دقيقاً مطابق گزارش هاى تاريخى) است ؛ ولى ديگر مضامين ، در ادوار مختلف، فراز و فرود داشته اند.
از آن جا كه شعر عربى و فارسى ، در پيدايش ، محتوا ، كمّيت و نيز تحوّلات تاريخى ، با يكديگر تفاوت هايى دارند ، هر يك را جداگانه بررسى مى كنيم و تحوّلات هر كدام را با بيان ويژگى هاى هر دوره ، به اجمال ، مرور مى نماييم.
نخست ، نگاهى به شعر عربى مى افكنيم و سپس ، به شعر فارسى مى پردازيم :

يك. تحوّلات اشعار عربى در باره عاشورا

قدمت شعر عربى در باره عاشورا ـ چنان كه گفته شد ـ به هنگام وقوع حادثه كربلا باز مى گردد. اشعار منسوب به امام حسين عليه السلام و ياران بزرگوارش در رَجَزخوانى هاى روز عاشورا و نيز اشعارى كه از زينب عليهاالسلام ، رَباب، سَكينه، اُمّ البنين و ديگر بستگان شهيدان كربلا به يادگار مانده ، گواه اين امر است.
از رَجَزهاى سروده شده در روز عاشورا كه بگذريم ، اشعار عربى مربوط به واقعه عاشورا را مى توان در پنج مرحله تاريخى دسته بندى كرد كه هر كدام ، از ويژگى هايى برخوردارند. البتّه ـ چنان كه گفته شد ـ يك نكته در همه ادوار تاريخى شعر عاشورايى، بارز و نمايان است و آن ، مرثيه سرايى و پرداختن به مصائب شهيدان كربلاست .

مرحله اوّل : قرن اوّل تا پايان قرن سوم هجرى

در اين دوره ، بيش از پنجاه تن از شعراى عرب ، در باره عاشورا ، شعر سروده اند ۱

1.اين آمار ، همگى بر اساس كتاب أدب الطفّآمده است و مقايسه اين كتاب با دائرة المعارف الحسينية (ج ۲ ـ ۴) و زفرات الثقلين، نشان مى دهد كه آمار واقعى ، يقينا بيش از اين است .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث - جلد دهم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    16
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1388
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5400
صفحه از 514
پرینت  ارسال به