نويسنده كتاب أدب الطفّ ، در بررسى اى كه انجام داده ، بيش از پانصد شاعر عرب زبان را كه از هنگام روى دادن حادثه كربلا تا آغاز قرن پانزدهم هجرى ، در باره اين واقعه و امام حسين عليه السلام شعر سروده اند، شناسايى كرده است. ^۱ نويسنده دانش نامه شعر عاشورايى نيز ۳۴۰ شاعر فارسى زبان را در كتاب خويش ، معرّفى كرده است. ^۲
البتّه نمى توان مدّعى شد كه اين آمارها، دقيق اند و تمام آنچه را رُخ داده ، نشان مى دهند ؛ امّا تا حدودى بيانگر اهتمام ويژه شاعران به اين رويدادند، كه شعر عربى در اين زمينه ، عمر چهارده قرنى دارد و شعر فارسى ، عمرى حدودا هزار ساله. اين همه ، از اهتمام بسيارِ شاعران مسلمان و ـ چنان كه خواهد آمد ـ حتّى علماى بزرگ اسلامى به اين حادثه بزرگ، خبر مى دهد. ^۳
در اين نوشتار ، مى كوشيم تا نگاهى كلّى به شعر عاشورايى در اين چهارده قرن بيفكنيم و بسيار موجز ، به فراز و فرودهاى آن ، اشاره كنيم تا درآمدى براى بهره ورى از اشعارى باشد كه در اين بخش از كتاب ، خواهد آمد .
اگر از قالب ها ، سَبك ها و فنون مختلف شعرى بگذريم، محتواى بيشتر اشعار عاشورايى را مفاهيم پنجگانه زير تشكيل مى دهند :
۱. اظهار پشيمانى عاملان واقعه عاشورا و پديدآورندگان آن فاجعه،
۲. سوگوارى و ذكر مصائب واقعه عاشورا،
۳. ذكر مناقب و فضائل شهيدان و اسيران كربلا،
۴. نفرين كردن به عاملان حادثه كربلا و انتقام خواهى از آنها،

نگاهى به تحوّلات شعر عاشورايى

نگاهى به تحوّلات شعر عاشورايى ^۱

هنر و ادبيات، بويژه «شعر»، از عوامل مهمّ پويايى، ماندگارى و عمومى شدن انديشه ها و فرهنگ ها به شمار مى روند . شعر ، از آن رو كه از احساس و عاطفه ، كمك مى گيرد و حسّ زيبايى دوستى آدمى را تحريك مى كند ، و نيز از آن رو كه غالبا با زبانى عمومى ارتباط برقرار مى كند ، در جاودانه ساختن يك فرهنگ و گسترش آن ، نقش به سزايى دارد و ابزار مهمّى براى ترويج يك انديشه به شمار مى رود .
حادثه عاشورا نيز ـ كه نقطه اوج يك فرهنگ و انديشه ، و در بر دارنده آرمان هاى بلند انسانى است ـ ، در طول تاريخ ، از اين ابزار، برخوردار گشته است ، چنان كه از هنگام رُخ دادن حادثه كربلا، سرايندگانى آن را به شعر در آورده اند. نخستين شاعران اين حادثه، مجاهدان شهيد كربلا و بستگان آنان بوده اند ؛ چرا كه نمى توان رَجَزهاى روز عاشورا را ـ كه خود ، بخشى از اشعار عاشورايى هستند ـ ، ناديده گرفت ، چنان كه اشعارِ سروده شده به وسيله مادران، همسران و ديگر بستگان آن شهيدان نيز بخشى ديگر از اشعار عاشورايى را شامل مى شود .
از آن روز تا كنون ، شاعران عرب و غير عرب و بويژه فارسى زبان ، در تمام ادوار تاريخ ، همواره به اين حادثه سترگ ، نظر داشته اند ، گر چه اين توجّه ، فراز و فرودهايى داشته و نوع نگاه ها كاملاً متفاوت بوده است.