1.روز دهم محرّم كه عاشورا ناميده مى شود ، ... شيعيان نوحه سر مى دهند و براى اندوه بر كشته شدن سيّد الشهدا مى گِريند . شهرهايى همانند دارالسلام (بغداد) تظاهر به آن مى كنند . در اين روز ، به زيارت تربت سعادت قرين ، حسين عليه السلام ، در كربلا مى روند (الآثار الباقية : ص ۴۲۰) .

2.قاضى عبد الجبّار (م ۴۱۵ ق) مى گويد : پادشاهان اين سرزمين ، از حدود يكصد سال از : ديلميان ، بنى حمدان و پادشاه بحرين و عمران در بطيحه (ميان واسط و بصره) و پادشاهان يمن و شام و آذربايجان ، همگى ، و هر حاكم ديگرى كه هست ، امامى مذهب و شيعه اند و از دولت بنى عبّاس ، در برخى جاها هستند و در جاهايى كه حكمرانى و دولت و پادشاهى و اقتدار داشتند ، از آنها جز نامى نمانده است . اكنون و در اين زمان ، از جمله آنها ابو جبله ابراهيم بن عنسان ... و ابو عبد اللّه محمّد بن نعمان در مصر ، رمله ، عكا ، عسقلان ، دمشق ، بغداد و جبل البسماق ، همه اينان ادّعاى تشيّع و دوستى با پيامبر خدا و خاندانش را دارند و براى فاطمه و پسرش محسن مى گِريند و مى گويند كه عمر ، او را كشته ، و به سرودن اشعار و نوحه سرايى در اين باره مى پردازند (تثبيت دلائل النبوّة : ص ۴۴۳) . از رواج عزادارى در مناطقِ ياد شده براى فاطمه عليها سلام ، مى توان استنباط كرد كه به طريق اُولى ، عزادارى به اشكالِ ياد شده ، يعنى نوحه گرى و مرثيه سرايى و گريه ، براى حادثه جان گداز عاشورا نيز رايج بوده است .

3.در المنتظم (ج ۱۴ ص ۲۱۰) در يادكرد رويداد سال ۳۶۱ ق ، آمده است : مراسمى كه در هر عاشورا برپا مى شداز قبيل : بستن بازارها و تعطيلى داد و ستد و آويختن پارچه سياه ، در بغداد اجرا مى شد . در البداية و النهاية (ج ۸ ص ۲۰۲) نيز آمده است : رافضى ها در دولت آل بويه ، زياده روى كردند و در حدود سال چهارصد در روز عاشورا در شهرهايى مانند بغداد ، طبل ها به صدا در مى آمد و در كوچه و بازار ، خاكستر و كاه مى پاشيدند و بر درِ مغازه ها پارچه سياه مى آويختند و مردم ، اندوهناك و گريان ، ظاهر مى شدند و بسيارى از مردم براى همراهى و همدلى با حسين ـ كه تشنه كشته شد ـ ، آب نمى نوشيدند و زن ها صورت هايشان را باز مى كردند و نوحه سرايى مى نمودند و به سينه و صورت مى كوبيدند و پابرهنه در كوچه و بازار راه مى افتادند .

1.زادگاه دولتْ مردانِ آل بويه ، منطقه ديلم ايران (در گيلان امروز) بود. اين منطقه و مناطق پيرامونى آن ، چون طبرستان ، از گذشته جزو مناطق شيعه نشين به شمار مى آمدند ، بويژه كه مدّتى نيز حكومت علويان را تجربه كرده بودند. از اين روست كه آنان به «ديلمى» نيز مشهورند ، همان گونه كه به داشتن مذهب تشيّع ، شهره اند .

2.تلاش هاى داعيان اسماعيلى ، در سال ۲۹۶ ق، به ثمر رسيد و عبيد اللّه مهدى ، توانست دولت معروف به «فاطميان» را با گرايش شيعه اسماعيلى ، در مغرب ، پايه ريزى و تأسيس كند . خلأ دولتى مقتدر در مصر ، زمينه استيلاى فاطميان را بر اين ديار ، در سال ۳۶۲ ق ، فراهم كرد و آنان مركز خلافت خود را به فُسطاط مصر منتقل كردند . اين دولت به مرور ، بر قلمرو خود افزود و شام و حجاز را نيز تصرّف كرد . دوران حكومت فاطميان ، بيش از دو قرن طول كشيد و با مرگ العاضد ، آخرين خليفه فاطمى ، در سال ۵۶۸ ق ، به پايان رسيد .

3.مورّخان در رخدادهاى سال ۳۵۲ ق ، آورده اند كه در دهم محرّم اين سال ، معزّ الدوله دستور داد كه مردم مغازه هايشان را ببندند و بازارها و داد و ستد را تعطيل كنند ، نوحه سر دهند و لباس هاى پشمين بپوشند و زنان ، با موى پريشان و صورت سياه و گريبان چاك زده ، نوحه كنان در شهر بچرخند و براى مصيبت امام حسين عليه السلام ، بر صورتشان بزنند . مردم نيز چنين كردند و از آن جا كه حاكم با آنان بود و جمعيت شيعه بسيار بود ، اهل سنّت نتوانستند از آن جلوگيرى كنند (الكامل فى التاريخ : ج ۵ ص ۳۳۱ ، المنتظم : ج ۱۴ ص ۱۵۰ ، النجوم الزاهرة : ج ۲ ص ۳۳۴ ، البداية و النهاية : ج ۱۱ ص ۲۷۶) .

4.به گفته مَقريزى ، ابن زولاق در كتاب سيرة المعزّ لدين اللّه آورده است : در روز عاشوراى سال ۳۶۳ ، جمعيتى از شيعيان و هوادارانشان ، به كنار مزارهاى كلثوم و نفيسه رفتند . گروهى از سوارگان و پيادگان مغربي {منظور وي لشكريان خليفه است كه از اهالي مغرب بودند} نيز با آنان بودند و همگى به نوحه سرايى و گريه براى امام حسين عليه السلام پرداختند (الخطط المقريزيّة : ج ۲ ص ۲۸۹ ) .