نكته
پيش تر آورديم كه بعيد نيست عزادارى هاى نخستين تا هنگام كشته شدن قاتلان امام حسين عليه السلام توسّط مختار، متأثّر از فرهنگ اجتماعى عرب و با پيرايش و آرايش آن فرهنگ و ادب بوده باشد . اكنون مى افزاييم كه اگر اين عزادارى ، اندك همگونى اى با آن فرهنگ داشته باشد ، ابعاد آن ، بسى متفاوت است، حتّى به لحاظ زمانى . امام صادق عليه السلام فرمود :
مَا اختَضَبَت مِنّا امرَأَةٌ ولَا ادَّهَنَت ولَا اكتَحَلَت ولا رَجَّلَت حَتّى أتانا رَأسُ عُبَيدِ اللّهِ بنِ زِيادٍ ، وما زِلنا فى عَبرَةٍ بَعدَهُ. ۱ هيچ زنى از خاندان ما، مو رنگ ننمود و آرايش نكرد و سرمه به چشم نكشيد و شانه به سر نزد ، تا زمانى كه سرِ عبيد اللّه بن زياد آمد و ما هماره اشك مى ريختيم .
در فرهنگ عربى، دامنه سوگوارى، با مجازات قاتلان ، فرجام مى يافت ؛ امّا جريان عاشورا، با كشته شدن قاتلان شهداى كربلا ، پايان يافته تلقّى نشد ؛ چرا كه به واقع ، شهادت امام حسين عليه السلام ، ويژگى مهمّى داشت و آن ، آميخته شدن با دين و هدفگيرىِ «احياى فرهنگ دينى» با آن بود . از همين رو، يادكرد آن حادثه ، براى هميشه ، لازم شمرده شده است . اين حقيقت را افزون بر اين روايت ، از سيره امامان عليهم السلام نيز مى توان دريافت . امامان عليهم السلام ـ چنان كه ديديم ـ ، در استوارسازى اركان عزادارىِ سالار شهيدان كوشيده اند و آن را چونان آيينى بزرگ ، در اختيار نسل ها قرار داده اند .
مرحله سوم : عزادارى تا قبل از رسمى شدن آن در اواسط قرن چهارم هجرى
امام جواد عليه السلام در كودكى (سال ۲۰۳ ق) به امامت رسيد. دستگاه ستم پيشه عبّاسى ، از
