مهم تر ، اين كه امام كاظم عليه السلام از آغاز محرّم ، حزن و اندوه خود را بر مى نمود و آن را تا روز عاشورا ، ادامه مى داد و بدين سان ، عزادارى دهه اوّل محرّم را پايه گذارى نمود ^۱ و در حقيقت ، ادب عزادارى روز عاشورا را براى شيعيان ، رقم زد. امام عليه السلام با اين رويكرد ، چنان نمود كه مؤمنان ، بايد به استقبال روز عاشورا بروند و از چند روز پيش از آن ، به اين رويداد مهم ، توجّه كنند و آن روز را در اوج عزادارى سر كنند .
امام رضا عليه السلام نيز ـ كه به لحاظ سياسى و فرهنگى ، در روزگار خويش ، مكانت ويژه اى يافت و همين ، موجب نفوذ بيشتر كلام ايشان شد ـ به عزادارى امام حسين عليه السلام اهمّيت مى داد ، شيعيان را به اهمّيت محرّم و دهه آغازين آن ، واقف مى ساخت و با تبيين سيره پدر بزرگوارش در باره حادثه كربلا ، به ترويج آن ، همّت مى گماشت . ^۲
افزون بر اين ، امام عليه السلام در فرصت هاى مختلف ، براى زنده كردن ياد عاشورا در ذهن و زبان مردم ، مى كوشيد . مثلاً ايشان ، به هنگام هديه دادن لباس به كسى ، آن را به تربت قبر امام حسين عليه السلام مزيّن نمود ^۳ و چون كسى تربتى به ايشان هديه داد ، آن را بوييد و گريست . ^۴
اكنون بيفزاييم كه در روزگار اين دو امام بزرگوار ، به لحاظ آنچه ياد شد، دشمن ، فشار و خفقان را بر جامعه شيعى گسترش داده بود و فضا را براى اين دو امام ، تنگ كرده و جوّ سانسور را شدّت بخشيده بود . پس طبيعى است كه آموزه هاى اين دو امام ، به گستردگىِ آموزه هاى دو امامِ پيش از آنها نباشد ؛ امّا بايد تأكيد كنيم كه سازمان وكالت ^۵ ـ كه در روزگارِ امامانِ پيشين تشكيل شده بود ـ ، در روزگار آنها گسترده

خوردن غذاهاى لذيذ ، امساك كنند ^۱ و حادثه غم آگين و شگفت كربلا را درذهن ، مجسّم نمايند ^۲ و هر چند به تنهايى ، به ياد آن روز باشند و عزادارى كنند . ^۳
به راستى ، آيا اين همه ، فراتر از يادآورى يك داستان غم انگيز نيست ؟ عاشورا در سيره امامان عليهم السلام ، به دوش كشيدن يك فرهنگ است . عاشورا ، يك مكتب است ، نه صرفا حادثه اى غم انگيز و اسفبار .

ج ـ توسعه عزادارى (روزگار امام كاظم عليه السلام و امام رضا عليه السلام )

روزگار امام كاظم عليه السلام ، روزگارى شايان توجّه و به لحاظ سياسى و فرهنگى ، بسيار تأمّل برانگيز است ؛ چرا كه روزگارى است كه شيعه در آستانه يك خيزش همگانى است . از اين رو ، آموزه هاى امام كاظم عليه السلام ، تنبّه آفرين اند .
امام كاظم عليه السلام ، جامعه شيعى را يكسر ، به درگيرى با باطل فرا خوانده و ستيز با باطل را گسترانده و بى تفاوت بودن در برابر باطل را نكوهيده است ^۴ و عاشورا را فرهنگِ در افتادن با باطل دانسته است و چونان سَلَف صالح خود ، مرثيه سرايان را به سُرايش رثا در باره اين واقعه ، تشويق كرده است . ^۵