رويكرد ايشان ، بسيار اثرآفرين گشته بود.
از اين رو، بايد روزگار امامتِ امام چهارم را مرحله زمينه سازى و پى ريزى سنّت عزادارى بر ابا عبد اللّه عليه السلام تلقّى كرد .

ب ـ پى ريزى اركان عزادارى (روزگار امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام )

ب / ۱ . روزگار امام باقر عليه السلام

روزگار امام باقر عليه السلام از جهاتى با روزگار امام زين العابدين عليه السلام متفاوت است . از يك سو، بيدارگرى ها و جريان آفرينى هاى امام چهارم عليه السلام و روشنگرى هاى ياران ايشان ، فضاى فكرى و سياسى جامعه را تا حدودى دگرگون كرده بود و از سوى ديگر ، رهايى عراق از سلطه اُمَويان در يك دوره ده ساله پس از عاشورا، زمينه را براى عزادارى سيّد الشهدا عليه السلام آماده تر ساخته بود . حضور شورانگيز «توّابين» بر سرِ مزار امام حسين عليه السلام ـ كه در اين دهه به وقوع پيوست ـ ، نمونه اى از تحوّل فكرى جامعه است .
در اين سال ها ، با توجّه به عواملى كه ياد شد و نيز عواملى كه بايد در فرصتى ديگر بِدانها پرداخت ، وجدان اجتماعى و دينى مردم ، دگرگون شد و قيام هايى شكل گرفت كه قيام مردم مدينه و در پى آن ، واقعه حَرّه ، قيام ابن زبير، قيام توّابين و مختار ، از جمله آنهاست . اين قيام ها ، هرچند در انگيزه و هدف و جهتگيرى ، واحد نبودند ، امّا در تحوّل آفرينى در سطوح مختلف سياسى و فكرى جامعه ، اثرگذار بودند .
البتّه بنى اميّه در نهايت قساوت ، با اين حركت ها برخورد كردند و در سركوبى آنها از هيچ كارى دريغ نورزيدند و در اين وقايع ، بى حرمتى به شهرهاى مقدّس مكّه و مدينه را به نهايت رساندند. در پىِ چنين حوادثى بود كه امام باقر صلى الله عليه و آله امامت جامعه را به عهده گرفت . ساليانى از شهادت امام حسين عليه السلام سپرى شده بود و مختار ، قاتلان را مجازات كرده بود ؛ امّا اين همه ، مانع از آن نشد كه امام باقر عليه السلام يادكردِ فاجعه كربلا را به يك سو نهد ؛ بلكه ايشان چونان پدر بزرگوارش ، از هر گونه فرصتى براى بيدارى

برنامه ريزى شده و دقيق را پى گرفت . ^۱ حركت امام عليه السلام از رويارويى مسالمت آميز و آرام، تا مواجهه قهرآميز و شكننده و هيجانبار و صريح ، پيش رفت و در اين جهت، از يادكرد حادثه كربلا ، با يادآورىِ عادى و گريستن تا تبيين ابعاد و گستره فاجعه ، استفاده گرديد.
گريه هاى امام عليه السلام گاه بسيار پرسش انگيز بود ، خصوصا به هنگام نگاه كردن به آب و آماده شدن غذا . ^۲ فراوانى و گستره گريه امام عليه السلام نيز چنان بود كه مردم ، به ايشان توصيه مى كردند كه براى حفظ سلامت خود ، كمتر گريه كند ؛ امّا امام عليه السلام با اشاره به عمق فاجعه كربلا و جايگاه اجتماعى و دينى چهره هاى به شهادت رسيده ، از يك سو گريه كردن بر آن عزيزان را امرى لازم و منطقى مى دانست و از سوى ديگر ، ديگران را نيز بِدان ، ترغيب و تشويق مى كرد .
ايشان ، براى شكل دادن بسترى هميشگى ، گريستن بر امام حسين عليه السلام و ياران شهيدش را مايه نجات از عذاب خدا و قرار گرفتن در دايره امن الهى و وارد شدن به بهشت دانست ^۳ و خود نيز ـافزون بر ادامه دادن سوگوارى تا مرگ عبيد اللّه بن زياد و ديگر قاتلان شهيدان كربلا ـ تا پايان عمر ، از آن ، دست بر نداشت . ^۴
بدين ترتيب ، امام زين العابدين عليه السلام در سال هاى پايانى عمر شريفش ، از يك سو پايگاه اجتماعى ، فرهنگى و سياسى والايى يافته بود و از سوى ديگر ياران و پيروان و گسترانندگان فراوانى براى انديشه هاى خود ، پيدا كرده بود. در نتيجه، موضع و