حركت به سوى شام و شركت در نبرد با قاتلان امام حسين عليه السلام ، ابتدا بر مزار امام عليه السلام و يارانش گِرد آمدند و سوگوارى كردند و سپس به حركت خود ، ادامه دادند ^۱ . ^۲

مرحله دوم : برپايى سوگوارى به گونه آيينى مذهبى از سوى ائمّه عليهم السلام

سوگوارى بر ابا عبد اللّه الحسين عليه السلام در اين مرحله ، چونان آيينى مذهبى ، چهره مى گيرد . اين فرآيند ، در سه مرحله ، شكل نهايى مى يابد:

الف ـ زمينه سازى (روزگار امام زين العابدين عليه السلام )

در اين مرحله ، زمينه سازى لازم براى شكل گيرى سنّت سوگوارى و آيين عزادارى انجام مى شود و بستر مناسبى براى به وجود آمدن آيينى مذهبى ، رقم مى خورد . امام زين العابدين عليه السلام را بايد نقش آفرين اصلى اين مرحله دانست .
حادثه كربلا ، افزون بر غم و اندوهى كه در جامعه اسلامى بر جاى نهاد ، به لحاظ عقيدتى و سياسى نيز تحوّل شگفتى به وجود آورد. سيّد الساجدين عليه السلام پس از شهادت امام حسين عليه السلام و در چنين فضايى وحشت زا ، در مدينه ساكن شد و رسالت امامت را ادامه داد. اين روزگار ، بى گمان ، سياه ترين، تاريك ترين و خفقان آميزترين و در عين حال ، بيدارگرترين و تنبّه آفرين ترين روزگار تاريخ شيعه است .
امام زين العابدين عليه السلام با آهنگ كلّى رسالتِ امامت ، براى بيدارى جامعه اسلامى و جهل زدايى از آنان و رهايى بخشيدن آنان از دام تبليغاتى بنى اميّه ، جهادى گسترده و

نشستند ^۱ و دختران عقيل ^۲ و زنان بنى هاشم ، ماتم سرا به پا كردند . ^۳
همچنين بايد از عزادارى مردم مدينه به هنگام بازگشت خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله ، ^۴ سوگوارى همسران امام عليه السلام ^۵ و نيز سوگوارى نمادين امّ البنين براى فرزندانش در بقيع ، ياد كرد . ^۶
بر همه اينها بايد مرثيه سرايى و سوگوارى خاندان عبد المطّلب ـ كه همه روزه در سال شهادت و تا سه سال بعد در سال روز شهادت امام حسين عليه السلام در مدينه انجام مى شد ^۷ ودر آن ، برخى از صحابيان و تابعيان نيز شركت مى كردند ^۸ ـ ، نيز پوشيدن لباس سوگوارى به وسيله اهل بيت امام عليه السلام ^۹ وادامه دادن حزن و ماتم تا مرگ ابن زياد ^۱۰ وهمراهى كردن برخى از اصحاب و تابعيان ، ^۱۱ اضافه نمود .
اين همه ، چنان فضايى را ايجاد نمود كه «توّابين» به وجود آمدند . آنان به هنگام