۱ / ۸
معناى صفت «صَمَد»
۳۴۷۶.التوحيدـ به نقل از وَهْب بن وَهْب قُرَشى ، از امام صادق ، از امام باقر ، از امام زين العابدين عليهم السلام ـ: بصريان به حسين به على عليه السلام نامه نوشتند و از معناى «صمد» پرسيدند .
ايشان، [در پاسخ] نگاشت :
«به نام خداوند بخشنده مهربان . امّا بعد ، در قرآن ، فرو نرويد و در آن با هم مستيزيد و ناآگاهانه ، در باره اش سخن مرانيد كه شنيدم جدّم پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : آن كه ناآگاهانه در باره قرآن چيزى بگويد ، بايد جايگاهش را از آتش [دوزخ ]برگيرد .
و خداوند سبحان ، خود ، صمد را تفسير كرده و فرموده است : «خدا، يكتاست . خدا، صمد است» و سپس آورده است : «نه زاده و نه زاده شده است و نه كسى همانند اوست» . «نزاده است» ، يعنى هيچ چيز جِرم دارى ، مانند بچّه و ديگر اجرامى كه از آفريدگان خارج مى شود ، از او خارج نشده است، و نه چيز بى جِرمى مانند جان [از او خارج شده] ، و چُرت و خواب و خُطورات ذهنى و انديشناكى و غم و شادى و خنده و گريه و بيم و اميد و رغبت و نفرت و گرسنگى و سيرى، از او سر نمى زند . خداوند، والاتر از آن است كه چيزى از او خارج شود و چيزى جسمانى يا لطيف از او زاده شود .
و «زاده نشده است» ، يعنى از چيزى متولّد نشده و از چيزى بيرون نيامده است ، آن گونه كه اجرام از عناصر خود بيرون مى آيند ، مانند چيزى از چيزى ، حيوانى از حيوانى ، گياه از زمين ، آب از چشمه ها و ميوه ها از درختان ؛ نه آن گونه كه چيزهاى لطيف و بى جِرم از كانون هاى خود بيرون مى آيند ، مانند ديدن از چشم ، شنيدن از گوش ، بوييدن از بينى ، چشيدن از دهان ، سخن از زبان ، شناخت و تشخيص از دل ، و آتش از سنگ .
نه [هيچ يك نيست] ؛ بلكه او خداىِ صمدى است كه نه از چيزى است و نه در چيزى و نه بر چيزى . نوآور و آفريدگارِ چيزهاست و پديد آورنده آنها به نيروى خويش . آنچه براى نابودى آفريده ، به خواستِ او متلاشى مى شود و آنچه براى ماندن آفريده ، به علم او مى مانَد . پس اين ، خداى صمدى است كه نه زاده و نه زاده شده است ؛ دانا به غيب و حضور ، بزرگ و والاست و همتايى براى او نيست .
