باب هشتم : حكمت هاى منظوم ۱
پژوهشى درباره اشعار امام حسين عليه السلام و ديوان منسوب به ايشان ۲
هنر شعر، در انتقال مفاهيم، گسترش فرهنگ، آفرينش حماسه و جاودان سازى حادثه ها، نقشى بس ارجمند و بى بديل دارد و از اين رو ، در معارف بشر از جايگاه والايى برخوردار است. اين هنر، مانند ديگر هنرها هم مى تواند در خدمت ارزش هاى الهى و انسانى قرار گيرد و هم مى تواند در جهت عكس آن ، مورد سوء استفاده واقع شود.
در هنگامه بعثت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، شعر ، يكى از عوامل مهم ضلالت و گم راهى مردم بود . از اين رو ، قرآن كريم ، شعرسُرايان آن دوران و پيروان آنها را به شدّت مورد نكوهش قرار داده و مى فرمايد:
«و شاعران را گم راهان ، پيروى مى كنند. آيا نديده اى كه آنان در هر سرزمينى سرگردان اند؟! و آنان اند كه چيزهايى را مى گويند كه انجام نمى دهند؟!» .
بى شك ، ويژگى هايى كه در اين آيات براى شاعران آمده، اختصاص به كسانى دارد كه هنر شعر را در جهت گسترش فرهنگ انحطاط و ابتذال ، مورد استفاده قرار مى دادند . لذا بلافاصله قرآن ، شاعران متعهّد را استثنا مى كند و مى فرمايد:
«مگر آنان كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند و خدا را بسيار به ياد مى آورند و پس از آن كه مورد ستم قرار گرفته اند ، يارى خواسته اند» .
خداوند متعال ، در اين آيه، براى آن كه حقّ شعر و شاعران متعهّد ، ضايع نگردد ، با يك استثنا ، صف اين گروه از شاعران را از ديگران جدا كرده است و با چهار ويژگى ، آنان را به جامعه اسلامى معرّفى مى كند . اين ويژگى ها عبارت اند از :
۱. ايمان
۲. عمل صالح
۳. بسيار به ياد خدا بودن
۴. در برابر ستم ها به پا خاستن و از نيروى شعر براى دفع آنها كمك گرفتن .
گفتنى است كه سرايندگانى با اين اوصاف ، از منظر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، مجاهد شناخته شده اند . هنگامى كه آيات آخر سوره شعرا نازل شد ، حَسّان بن ثابت و تنى چند از شاعران مسلمان ، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند و در باره سرودن شعر با وجود اين آيه ، كسب تكليف كردند . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در پاسخ فرمود:
مؤمن ، با شمشير و زبانش جهاد مى كند . سوگند به آن كه جانم به دست اوست ، گويا آنچه شما (شاعران) به آنان (دشمنان) مى زنيد ، خدنگِ به هدف خورده است .
بدين سان ، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، بهره گيرى از هنر شعر در ميدان جهاد را مورد تأكيد قرار مى دهد و در پيامى ديگر ، بهره گيرى از اين هنر را در جهت تعميق و گسترش حكمت در جامعه توصيه مى نمايد :
پاره اى از شعرها ، حكمت اند .
همچنين ، امام صادق عليه السلام به پيروان خود ، توصيه مى فرمايد :
شعرِ عبدى ۳ را به فرزندانتان بياموزيد ، كه او بر دين خداست .
تأمّل در سيره پيشوايان الهى نشان مى دهد كه آنان ، از هنر شعر در جهت اهداف تربيتى، سياسى و نظامى بهره مى گرفته اند ؛ امّا اين كه خود نيز شعر مى سروده اند يا نه، و اين كه اشعار منسوب به آنها تا چه حد صحّت دارد، موضوعاتى قابل بررسى اند.
1.در برگردانِ نخستين و كاوش معانى لغوى اشعار اين بخش از كتاب (باب هاى هشتم تا دهم) ، جناب حجة الاسلام رسول افقى ، كمك هاى درخورتقديرى به اين جانب كرده اند كه در اين جا از ايشان تشكّر مى كنم . م
2.اين پژوهش ، توسّط فاضل ارجمند جناب آقاى مهدى مهريزى انجام شده است .
3.ابو محمد سفيان بن مصعب عبدى كوفى، از شاعران اهل بيت عليهم السلام است كه با دوستى و شعرش به آنان ارادت مى ورزيد و به خاطر صدق نيت و دل بستگى به آنان ، مورد قبول آنان بود . او جز در باره خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله شعرى نسروده است .
