۵۳۳.المصنّف ، ابن ابى شيبه ـ به نقل از يعقوب بن زيد ـ : پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله گرد و غبار مسجد را با شاخه نخل مى‏رُفت .

۵۳۴.المناقب ، ابن شهرآشوب : پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله هديه را مى‏پذيرفت، حتّى اگر جرعه شيرى مى‏بود و آن را مى‏خورد ؛ امّا صدقه نمى‏خورد .

۵۳۵.المناقب ، ابن شهرآشوب ـ در بيان آداب پيامبر خدا صلى اللّه‏ عليه و آله ـ : يكى از عالمان، آداب پيامبر خدا صلى اللّه‏ عليه و آله را از ميان احاديث، برگزيده و گرد آورده است [ ، از جمله] : پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله روى زمين مى‏نشست و روى آن مى‏خوابيد و روى آن غذا مى‏خورد و كفش [خود ]را پينه مى‏زد و لباسش را وصله مى‏كرد و در را خود [به روى مراجعه‏كننده] مى‏گشود و گوسفند مى‏دوشيد و شتر را مى‏بست و شيرش را مى‏دوشيد و هر گاه خدمتكار خسته مى‏شد ، در آرد كردن، همراهى‏اش مى‏كرد و آب وضويش را خود، شب‏ها كنارش مى‏نهاد و از همه [باحياتر و] سر به زيرتر بود و در نشستن، تكيه نمى‏داد و در كارهاى خانه، كمك و خدمت مى‏نمود و گوشت ، خرد مى‏كرد و چون بر سر سفره مى‏نشست ، فروتن و جمع و جور مى‏نشست و انگشتان خود را [پس از غذا خوردن ]مى‏ليسيد ، و هيچ گاه آروغ نزد، و دعوت آزاد و بنده زرخريد را مى‏پذيرفت، حتّى اگر براى سردست يا پاچه گوسفندى باشد، و هديه را قبول مى‏كرد ، حتّى اگر جرعه‏اى شير بود، و آن را مى‏خورد ؛ امّا صدقه نمى‏خورد و به هيچ كس رو در رو و خيره نمى‏نگريست .
براى خدايش خشم مى‏گرفت و براى خود، خشمگين نمى‏شد و از گرسنگى، سنگ به شكمش مى‏بست . آنچه را حاضر بود، مى‏خورد و آنچه را مى‏يافت، رد نمى‏كرد . دو لباس نمى‏پوشيد . برد يمانىِ خط‏دار و عباى گشاد پشمى و لباس‏هاى زبر كتانى و پنبه‏اى مى‏پوشيد و بيشتر لباس‏هايش سفيد بود ... و بنده‏اش يا كسى ديگر را پشت سرِ خود، سوار مى‏كرد و بر هر چه برايش فراهم مى‏آمد، سوار مى‏شد : اسب ، استر يا الاغ ، و سوار الاغِ بى‏پالان مى‏شد، در حالى كه دهنه‏اش (زمامش) روى حيوان بود.
پياده و پابرهنه و بدون عبا و عمامه و كلاه هم راه مى‏رفت . تشييع جنازه مى‏كرد . از بيماران در دورترين نقطه مدينه عيادت مى‏نمود. با فقيران، همنشين و با بينوايان، هم‏غذا مى‏شد و با دست خود به آنها غذا مى‏خوراند. فضيلت‏مندان را به خاطر اخلاقشان گرامى مى‏داشت و به وسيله نيكى به شرافتمندان ، با آنها اُلفت مى‏ورزيد . با خويشان نسبى خود ، ارتباط برقرار مى‏كرد، بى آن كه آنها را به غير ايشان ترجيح دهد ، مگر در آن جا كه خداوند، فرمان مى‏داد. به هيچ كس جفا نمى‏كرد و عذرخواهى عذر خواهنده را مى‏پذيرفت ، و بجز زمان نزول وحى و اندرز دادن ، بيش از هر كس ديگرى لبخند به لب داشت و گاه نيز مى‏خنديد، بى آن كه قهقهه بزند .
خوراك و لباسش بهتر از بندگان و كنيزانش نبود . در برابر دشنام كسى ، به وى دشنام نداد و زن و خدمتكارى را نفرين نكرد و [اطرافيان و خانواده‏اش ]كسى را سرزنش نمى‏كردند ، جز آن كه مى‏فرمود : «او را وا گذاريد» ، و هيچ كس ـ آزاد يا بنده و كنيزى ـ نزد او نمى‏آمد، مگر آن كه بر مى‏خاست و پى كارش را مى‏گرفت . نه بدخو و درشت‏خو بود و نه ميان بازار فرياد مى‏كشيد ، و بدى را با بدى جزا نمى‏داد ؛ بلكه چشمپوشى و گذشت مى‏كرد. هر كس را كه مى‏ديد ، ابتدا به او سلام مى‏كرد ، و پى كار هر كه را مى‏گرفت ، پايدارى مى‏كرد تا اين كه [به انجام رسد يا] او منصرف شود . كسى دست او را نگرفت، جز آن كه پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله دست او را رها نكرد تا آن كه آن فرد دستش را رها نمود ، و چون مسلمانى را مى‏ديد ، پيش از او [دستش را پيش مى‏آورد و] با او دست مى‏داد. جز با ياد خداوند نمى‏نشست و بر نمى‏خاست و كسى در حال نماز پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله كنار ايشان نمى‏نشست، مگر آن كه نمازش را كوتاه مى‏نمود و به او روى مى‏كرد و مى‏فرمود : «آيا كارى دارى ؟»، و بيشتر نشستن پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله، اين گونه بود كه هر دو ساقش را بالا مى‏آورد ، و [به هنگام وارد شدن به مجلس] در جايى مى‏نشست كه آخرين فرد مجلس شود [نه جدا و دور و نه لزوما در صدر مجلس]، و بيشتر رو به قبله مى‏نشست و هر كس را كه بر او وارد مى‏شد، گرامى مى‏داشت تا آن جا كه گاه لباسش را مى‏گسترد و تشك زير پاى خود را بر مى‏داشت و براى تازه‏وارد پهن مى‏كرد .

۵۳۳.المصنّف لابن أبي شيبة عن يعقوب بن زيد : إنَّ النَّبِيَّ صلى اللّه عليه و آله كانَ يَتَّبِعُ غُبارَ المَسجِدِ بِجَريدَةٍ^۱ .^۲

۵۳۴.المناقب لابن شهر آشوب : كانَ النَّبِيُّ صلى اللّه عليه و آله . . . يَقبَلُ الهَدِيَّةَ ولَو أنَّها جُرعَةُ لَبَنٍ ، ويَأكُلُها ولا يَأكُلُ الصَّدَقَةَ .^۳

۵۳۵.المناقب لابن شهر آشوبـ في ذِكرِ آدابِ رَسولِ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله ـ : أمّا آدابُهُ فَقَد جَمَعَها بَعضُ العُلَماءِ وَالتَقَطَها مِنَ الأَخبارِ :
كانَ النَّبِيُّ صلى اللّه عليه و آله . . . يَجلِسُ عَلى الأَرضِ ويَنامُ عَلَيها ويَأكُلُ عَلَيها ، وكانَ يَخصِفُ النَّعلَ ، ويَرقَعُ الثَّوبَ ، ويَفتَحُ البابَ ، ويَحلِبُ الشّاةَ ، ويَعقِلُ البَعيرَ فَيَحلِبُها ، ويَطحَنُ مَعَ الخادِمِ إذا أعيى ، ويَضَعُ طَهورَهُ بِاللَّيلِ بِيَدِهِ ، ولا يَتَقَدَّمُهُ مُطرِقٌ ، ولا يَجلِسُ مُتَّكِئاً ، ويَخدِمُ في مَهنَةِ^۴ أهلِهِ ، ويُقَطِّعُ اللَّحمَ ، وإذا جَلَسَ عَلى الطَّعامِ جَلَسَ مُحَقَّراً ، وكانَ يَلطَعُ أصابِعَهُ ، و لَم يَتَجَشَّأ قَطُّ ، ويُجيبُ دَعوَةَ الحُرِّ وَالعَبدِ ولَو عَلى ذِراعٍ أو كُراعٍ ، ويَقبَلُ الهَدِيَّةَ ولَو أنَّها جُرعَةُ لَبَنٍ ، ويَأكُلُها ولا يَأكُلُ الصَّدَقَةَ ، ولا يُثبِتُ بَصَرَهُ في وَجهِ أحَدٍ .
يَغضَبُ لِرَبِّهِ ولا يَغضَبُ لِنَفسِهِ ، وكانَ يَعصِبُ الحَجَرَ عَلى بَطنِهِ مِنَ الجوعِ ، يَأكُلُ ما حَضَرَ ولا يَرُدُّ ما وَجَدَ ، لا يَلبَسُ ثَوبَينِ ، يَلبَسُ بُرداً حِبَرَةً يَمَنِيَّةً^۵وشَملَةً^۶ جُبَّةَ صوفٍ ، وَالغَليظَ مِنَ القُطنِ وَالكَتّانِ ، وأَكثَرُ ثِيابِهِ البَياضُ . . . ويُردِفُ خَلفَهُ عَبدَهُ أو غَيرَهُ ، ويَركَبُ ما أمكَنَهُ مِن فَرَسٍ أو بَغلَةٍ أو حِمارٍ ، ويَركَبُ الحِمارَ بِلا سَرجٍ وعَليهِ العِذارُ^۷ .
يَمشي راجِلاً وحافِياً بِلا رِداءٍ ولا عِمامَةٍ ولا قَلَنسُوَةٍ ، ويُشَيِّعُ الجَنائِزَ ، ويَعودُ المَرضى في أقصَى المَدينَةِ . يُجالِسُ الفُقَراءَ ويُؤاكِلُ المَساكينَ ويُناوِلُهُم بِيَدِهِ ، ويُكرِمُ أهلَ الفَضلِ في أخلاقِهِم ، ويَتَأَلَّفُ أهلَ الشَّرَفِ بِالبِرِّ لَهُم .
يَصِلُ ذَوي رَحِمِهِ مِن غَيرِ أن يُؤثِرَهُم عَلى غَيرِهِم إلاّ بِما أمَرَ اللّهُ ، ولا يَجفو عَلى أحَدٍ . يَقبَلُ مَعذِرَةَ المُتَعَذِّرِ إلَيهِ ، وكانَ أكثَرَ النّاسِ تَبَسُّماً ما لم يَنزِل عَلَيهِ القُرآنُ ولَم تَجرِ عِظَةٌ ، ورُبَّما ضَحِكَ مِن غَيرِ قَهقَهَةٍ .
لا يَرتَفِعُ عَلى عَبيدِهِ وإمائِهِ في مَأكَلٍ ولا في مَلبَسٍ . ما شَتَمَ أحَداً بِشَتمَةٍ ، ولا لَعَنَ امرَأةً ولا خادِماً بِلَعنَةٍ ، ولا لاموا أحَداً إلاّ قالَ : دَعوهُ ، ولا يَأتيهِ أحَدٌ حُرّاً وعَبداً وأمَةً إلاّ قامَ مَعَهُ في حاجَتِهِ .
لا فَظٌّ ولا غَليظٌ ولا صَخّابٌ في الأَسواقِ ، ولا يجزي بِالسَّيِّئَةِ السَّيِّئَةَ ولكِن يَغفِرُ ويَصفَحُ ، ويَبدَأُ مَن لَقِيَهُ بِالسَّلامِ ، ومَن رامَهُ بِحاجَةٍ صابَرَهُ حَتّى يَكونَ هُوَ المُنصَرِفَ .
ما أخَذَ أحَدٌ يَدَهُ فَيُرسِلُ يَدَهُ حَتّى يُرسِلَها ، وإذا لَقِيَ مُسلِماً بَدَأَهُ بِالمُصافَحَةِ ، وكانَ لا يَقومُ ولا يَجلِسُ إلاّ عَلى ذِكرِ اللّهِ ، وكانَ لا يَجلِسُ إلَيهِ أحَدٌ وهُوَ يُصَلّي إلاّ خَفَّفَ صَلاتَهُ وأَقبَلَ عَلَيهِ وقالَ : أ لَكَ حاجَةٌ ؟ وكانَ أكثَرُ جُلوسِهِ أن يَنصِبَ ساقَيهِ جَميعاً ، وكانَ يَجلِسُ حَيثُ يَنتَهي بِهِ المَجلِسُ ، وكانَ أكثَرَ ما يَجلِسُ مُستَقبِلَ القِبلَةِ ، وكانَ يُكرِمُ مَن يَدخُلُ عَلَيهِ حَتّى رُبَّما بَسَطَ ثَوبَهُ ، ويُؤثِرُ الدّاخِلَ بِالوِسادَةِ الَّتي تَحتَهُ .^۸