است^۱ و ايشان، تحت تعليم و تربيت مستقيم الهى به بالاترين مراتب كمال انسانى دست يافته است .

۱ ـ ۲ . معيار ارزيابى گزارش‏هاى منسوب به پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله

با در نظر گرفتن جايگاه خِرَد در سيره نبوى ، مى‏توان گفت كه موافقت يا مخالفت با احكام قطعى و روشن عقل و فطرت ، يكى از معيارهاى اساسىِ نقد و ارزيابىِ گزارش‏هاى منسوب به پيامبر خدا صلى اللّه‏ عليه و آله است . بنا بر اين، گفتار يا رفتارى كه به پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله نسبت داده شود و عقل و علم، آن را نادرست مى‏دانند ، واقعيت ندارد . پيامبر خدا صلى اللّه‏ عليه و آله خود در حديثى به اين معيار اشاره نموده است:
إذا سَمِعتُمُ الحَديثَ عَنّى تَعرِفُهُ قُلوبُكُم وَ تَلينُ لَهُ أشعارُكُم وَ أَبشارُكُم ، وَ تَرَونَ أ نَّهُ مِنكُم قَريبٌ فَأَنَا أولاكُم بِهِ ، وَ إذا سَمِعتُمُ الحَديثَ عَنّى تُنكِرُهُ قُلوبُكُم وَ تَنفِرُ مِنهُ أشعارُكُم وَ أَبشارُكُم وَ تَرَونَ أنَّهُ مِنكُم بَعيدٌ فَأَنَا أبعَدُكُم مِنهُ .^۲
هر گاه حديثى از قول من شنيديد كه دل‏هايتان به [درستىِ] آن گواهى داد و موها و پوست بدنتان آن را خوش داشت و ديديد كه به شما نزديك است، بدانيد كه من از شما به آن سخن نزديك‏ترم (آن را من گفته‏ام)؛ امّا اگر از قول من ، حديثى شنيديد كه دل‏هايتان با آن آشنا نبود و موها و پوست بدنتان از آن گريزان گرديد و ديديد كه از شما دور است، بدانيد كه دورى من از آن سخن، بيشتر است تا دورى شما از آن .

گفتنى است هر گفتار و رفتارى را كه عقل و علم، به بطلان آن حكم كنند، نمى‏توان به پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله نسبت داد ؛ امّا نسبت دادن هر گفتار و رفتار صحيحى به ايشان نيز صحيح نيست ؛ بلكه هماهنگى با عقل، تنها يك قرينه است كه در كنار

اين سخن، بدان معناست كه هيچ كارى به اندازه تعقّل و خردورزى، ارزشمند نيست؛ بلكه خردورزى است كه ميزان ارزش هر كارى را تعيين مى‏كند و به همين جهت، پاداش روز جزا به اندازه نقش عقل (خِرَد) در انجام اعمال است . در حديثى از امام صادق عليه السلام است كه فرمود :
إنَّ الثَّوابَ عَلى قَدرِ العَقلِ .^۱
پاداش، به اندازه خِرَد است .

اين نكته نيز شايان توجّه است كه يكى از مهم‏ترين ويژگى‏هاى پيامبر خدا صلى اللّه‏ عليه و آله ، برخوردارى از كمال عقل و خِرَد است . امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد :
وَ لا بَعَثَ اللّه‏ُ رَسولاً وَ لا نَبيّا حَتّى يَستَكمِلَ العَقلَ وَ يَكونَ عَقلُهُ أفضَلَ مِن عُقولِ جَميعِ اُمَّتِهِ .^۲
خداوند، هيچ پيامبرى و فرستاده‏اى را بر نينگيخت، مگر آن زمان كه خِرَدش كامل گشت و خِرَدش از خِرَد همه امّتش بيشتر بود .

پيامبر خاتم صلى اللّه‏ عليه و آله ، افضل انبيا و اعقل آنها بود . از اين رو ، سيره ايشان، خردمندانه‏ترين الگوى اخلاقى و رفتارى است و براى اثبات اين مدّعا ، مطالعه دقيق كتاب حاضر ، كافى است .

مطالعه اين كتاب ، مى‏تواند سه دستاورد مهمّ پژوهشى براى پژوهشگر داشته باشد :

۱ ـ ۱ . جايگاه خِرَد در سيره نبوى

نخستين دستاورد مطالعه دقيق كتاب حاضر براى هر محقّقِ منصفى ، رسيدن به اين نتيجه خواهد بود كه سيره و سنّت پيامبر خاتم صلى اللّه‏ عليه و آله هماهنگ با فطرت ، عقل و علم