دل دين بزرگ و گسترده اسلام با همه ارزش‏هاى عالى و والايش بر آمده است .^۱ با توجّه به اين نكته آيا مى‏توان همه نيكى‏هاى اخلاقى را در يك صفت به نام گشاده‏رويى يا خوش‏رويى خلاصه نمود ؟ آيا ممكن است همه مكارم اخلاقىِ جلوه يافته در روابط اجتماعى و انسانى پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله را كه برخاسته از ارزش‏هاى عقلى ، فطرى و دينى است ، با يك صفت به نام گشاده‏رويى يا خوش‏خويى نماياند ؟!

آيا مى‏توان كسى كه روح القدس را به تعليم و مراقبت او گماشته‏اند^۲ و اخلاق نيكوى همه پيامبران را در وجود او تنيده‏اند و تمام اوصاف فرستادگان الهى را در او سرشته‏اند^۳ به خوش‏خلقى ستود و چيزى جز معناى فراگير و گسترده «حُسن خُلق» در همه عرصه‏هاى آن ، مقصود داشت ؟! و آيا پس از مدح خداوند از پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله با صفت خُلق عظيم ،^۴ واژه ديگرى مى‏تواند گستردگى و ژرفاى صفات اخلاقى ايشان را برنمايد ؟!

نگاهى گذرا به احاديث باب «عظمت خوش‏خويى پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله»^۵ به ما مى‏فهماند كه تمام صفات نيكوى سفارش شده در قرآن و اخلاق ويژه مؤمنان ،^۶ همه و همه به گونه اعلا و كامل در پيامبر اكرم صلى اللّه‏ عليه و آله وجود داشته و ايشان سرآمد همگان در هر صفت نيكويى بوده‏اند . از اين رو هر گاه ايشان را به حسن خلق و خوش‏خويى توصيف مى‏كنيم ، افزون بر گشاده‏رويى و خوش‏خلقى ، به همه صفات نيكو و برجسته ايشان در روابط انسانى نظر داريم و آنچه در پى مى‏آيد ، جلوه‏هاى گوناگون اين اخلاق والا و برجسته را گزارش مى‏كند .

تبيين معناى حُسن خُلق پيامبر صلی الله علیه و آله ^۱

در احاديث اهل بيت عليهم السلام ، حُسن خُلق ، گاه به معناى خوش‏برخوردى به كار مى‏رود^۲ و گاه به معناى مكارم اخلاقى كه در همه روابط ميان‏فردى و عرصه‏هاى اخلاقى نمود مى‏يابد .^۳از اين رو هنگامى كه از حسن خلق پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله ياد مى‏كنيم ، شايد تصوّر شود كه تنها از گشاده‏رويى و خوش‏رويى ايشان سخن مى‏گوييم ، در حالى كه مقصود ما معناى فراگير آن است .

گشاده‏رويى ـ بويژه اگر هميشگى باشد و در عرصه‏هاى دشوار و صحنه‏هاى تيره و تار زندگى رنگ نبازد ـ خود از بزرگ‏ترين صفات آدمى است ، امّا گشاده‏رويى تنها مى‏تواند بخش كوچكى از حسن خلق پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله را نشان دهد كه خداى متعال آن را بزرگ خوانده است ؛^۴ خلق بزرگى كه حاصل تربيت و ادب قرآنى و الهى است^۵ و از