الف ـ تبلور ارزش‏هاى فطرى و عقلى و اجتماعى ؛

ب ـ تبلور ارزش‏هاى دينى ؛

ج ـ تربيت .

پيامبر اكرم صلى اللّه‏ عليه و آله با بهره‏مندى از پاك‏ترين سرشت انسانى و كامل‏ترين عقل ، نمونه كامل ادب فطرى و عقلى است . از اين رو از هدايت فطرى الهى و ادب سرشته نخستين در بالاترين اندازه برخوردار بوده است ؛ امّا به دليل عدم حاكميت دين الهى در جامعه عربستان معاصر با پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله ، سخنى از ارزش‏هاى دينى و اوامر و نواهى شرعى نبوده است تا فرد يا افرادى به آن متخلّق باشند و تأديب و تأدّب دينى در عرصه اجتماع ، نمودى داشته باشد . افزون بر اين ، هيچ گاه عقل بشرى و خرد جمعى ، قادر به شناخت همه نيازهاى انسان و ترسيم نقشه راه تكامل انسان تا بى‏نهايتِ ناديده نيست . بر اين پايه نخستين گام در برانگيختن يك فرد به پيامبرى و فرستادن او براى آموزش و پرورش مردم ، آموزش خصوصى و پرورش الهى وى است تا بتواند اسوه‏اى والا و در خور پيروى ، براى ديگر مردمان باشد ؛ فردى كه به عنوان ولى و سرپرست جامعه ، بتواند از عهده رشد دادن و تأديب همگان برآيد . چنين فرد تربيت يافته‏اى است كه مى‏تواند با گفتار زيبا و رفتار نيكوى خود ، مردم را به ارزش‏هاى دينى فرا بخواند و بر سر سفره تعاليم آسمانى بنشاند . پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله خود به اين كه تربيت يافته خداوند است ، با افتخار تصريح نموده است . امام على عليه السلام ، همدم و مونس پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله ، و نيز امام باقر عليه السلام به ارشاد و همراهى هميشگى فرشته بزرگ الهى در اين مدرسه خصوصى پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله اشاره كرده‏اند .^۱ روشن است چنين كسى كه كامل‏ترين عقل و استعداد را دارد و مورد تربيت و پرورش الهى نيز قرار مى‏گيرد و با استقامت تمام ، چونان نياى خويش ابراهيم عليه السلام ، از همه آزمون‏ها

سخنى در باره واگذارى كار دين و امّت به پيامبر صلی الله علیه و آله پس از ادب آموختن از خدا^۱

ادب ، در كاربرد نخستين خود به معناى دعوت از مردم براى اجتماع بر «مأدُبه (خوراك مهمانى)» بوده است^۲ و سپس به آنچه مردمان فرا مى‏گيرند ، نيز ادَب گفته‏اند ؛ چون آنان را به خوبى‏ها فرا مى‏خوانَد و از زشتى‏ها باز مى‏دارد . بر پايه ريشه لغوىِ ياد شده ، انجام دادنِ كار به گونه‏اى كه در جامعه نيكو و شايسته شمرده شود ، ادب ناميده شده است و اديب ، كسى است كه كارى را زيبا و دل‏پذير انجام مى‏دهد . از اين رو ، بعدها و در آغاز درخشش تمدّن اسلامى ، دانشى كه موجب دور ماندن از خطا در گفتار و نوشتار بود و سخن را مى‏آراست ، علم ادب ناميده شد و گاه به مطلق علوم و معارف نيز ادب اطلاق مى‏گرديد ؛^۳ زيرا علم ، مايه شايستگى و زيبايىِ عمل است و هنر ارائه كار خوب و نيكو ، تنها از دانشمند بر مى‏آيد .

اين واژه در قرآن به كار نرفته ؛ امّا مفهوم آن ، مورد عنايت اين كتاب آسمانى است . همچنين در احاديث اسلامى ، به عنوان يك اصل مهمّ فرهنگى ، اخلاقى و اجتماعى ، فراوان به كار رفته است . اين كاربردها را مى‏توان در سه معنا دسته‏بندى كرد :^۴