همين شيوه غذا خوردن جبّاران به عنوان شيطان‏هايى در لباس انسان باشد. در اين صورت، غذا خوردن با دو انگشت در صورتى ناپسند مى‏شود كه از آن، تكبّر و بى‏اعتنايى به غذا، اين نعمت پُرارزش الهى، فهميده شود ؛ امرى كه تأثير فرهنگ‏هاى ويژه و مكان و زمان را در آن نمى‏توان ناديده گرفت و از اين رو امرى نسبى و تغييرپذير شمرده مى‏شود.^۱

بر اين مبنا مى‏توان در روزگارى كه جبّاران و ديگر شيطان‏هاى انسان‏نما چنين غذا نمى‏خورند و يا همه مردم اعم از مستضعف و مستكبر به اين شيوه غذا مى‏خورند، خوردن با دو انگشت را ناپسند ندانست و شيوه‏هايى را كه ممكن است در هر عصر و روزگار، ويژه متكبّران شود، ناپسند خواند. براى نمونه در روزگار كنونى، به كار گيرى ده‏ها ابزار تشريفاتى و چيدن غذاهاى گران و رنگارنگ و وسايل بيش از حدّ نياز بر سر ميز، ويژه متموّلان متكبّر است و نمى‏توان آن را مورد پسند دين دانست.

سخنى در باره غذا خوردن با سه انگشت^۱

در چند حديث، به خوردن با سه انگشت سفارش شده و شيوه هميشگى پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله دانسته شده است.^۲ با توجّه به وجود برخى گزارش‏ها كه بر غذا خوردن پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله با چهار انگشت و حتّى همه دست دلالت دارند،^۳ روشن مى‏شود كه پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به صورت معمول و متعارف روزگار خود، غذا مى‏خورده‏اند و براى نمونه، نان را با چهار يا پنج انگشت دست، لقمه مى‏كرده و سبزى را با تعداد انگشتان كمترى بر مى‏داشته‏اند و تنها استثنا، شيوه مختص به جبّاران و متكبّران بوده است.

بر اين پايه، حديث بالا ـ همان گونه كه از ظاهرش پيداست ـ، در مقام بيان كمترين تعداد انگشتان مورد استفاده در غذا خوردن است. اين حديث، خوردن با دو انگشت را شيوه جبّاران خوانده است كه با توجّه به سند معتبر آن، پذيرفتنى است و نشان مى‏دهد كه در صدر اسلام و محيط آن روز جزيرة العرب، اين گونه خوردن، ويژه جبّاران بوده است. غذا خوردن با دو انگشت، در حديث نقل شده در مكارم الأخلاق نيز نادرست و شيوه‏اى شيطانى معرّفى شده است كه مى‏تواند ناظر به