1.. كتاب من لا يحضره الفقيه : ج ۴ ص ۳۵۵ ح ۵۷۶۲ عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبيه جميعا عن الإمام الصادق عن آبائه عليهم‏السلاموج ۳ ص ۳۵۹ ح ۴۲۷۰ ، الخصال : ص ۴۸۵ ح ۶۰ كلاهما عن إبراهيم الكرخي عن الإمام الصادق عن آبائه عن الإمام الحسن عليهم‏السلام نحوه، المحاسن : ج ۲ ص ۲۴۸ ح ۱۷۷۳ عن الإمام الحسن عليه‏السلام ، بحار الأنوار : ج ۶۶ ص ۴۱۵ ح ۱۴ .

2.* . علاّمه مجلسى در شرح اين حديث مى‏گويد : «واجب» يعنى لازم . «شناخت» يعنى شناخت خدا يا ايمان به او تا حلال باشد و يا شناخت حلال و حرام و يا اعمّ از اينها ، و «رضايت خرسندى» به روزىِ خدادادى است ، و «نام خدا را بردن» ، به دليل اين سخن خداى متعال : «از آنچه نام خدا بر آن برده شده است ، بخوريد» ، و «شكر گفتن» پيش از خوردن و پس از آن ، همان گونه كه در احاديث اين موضوع آمد .
امّا «سنّت» يعنى روش همواره پيامبر و امامان عليهم‏السلام . «وضو» به معناى شستن دست «پيش از غدا» و پس از آن است ، همان گونه كه گذشت ، يا بگوييم : وضو هم خوب است ؛ ولى دست شستن ، ثوابش از آن كمتر است ؛ زيرا وضو ، عبادت و دست شستن ، رسم و عادت است ، «شستن روى پاى چپ بدن» مانند حالت تشهّد ، تا مانند بردگان شود ، همان گونه كه گذشت ، يا پاى راست را بلند كند [و بر روى پاى چپ بگذارد [همان گونه كه دربرخى احاديث آمده است ، و «خوردن با سه انگشت» ، كلينى در حديثى با سندقوى از ابو خديجه ، از امام صادق عليه‏السلام نقل كرده كه ايشان مانند بندگان مى‏نشست و دستش را روى زمين مى‏گذاشت و با سه انگشت غذا مى‏خورد . و از امير مؤمنان عليه‏السلام نقل شده كه از عرض ، دندان‏ها مسواك مى‏زد و با همه انگشتان غذا مى‏خورد . پس ممكن است مقصود از روايت نخست ، نهى از غذا خوردن با كمتر از سه انگشت باشد و با سه انگشت ، غذا خوردن كمترين درجه فضيلت را داشته باشد ، و ممكن است كه كار امير مؤمنان عليه‏السلام براى بيان مُجاز بودن اين كار باشد ، و «ليسيدن انگشت‏ها» همان گونه كه گذشت ، كلينى با سندى قوى از ابو بصير نقل مى‏كند كه پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود : «هنگامى كه يكى از شما غذا خورد و انگشتانى را كه با آنها غذا خورده ، بمكد ، خداوند عز و جل به او مى‏فرمايد : خدا به تو بركت دهد!»
و امّا «آداب» يعنى مستحبّى كه فضيلتش به اندازه سنّت نيست ، عبارت اند از : «خوردن از پيش رو» آن گونه كه گذشت و كلينى با سندى قوى از ابن قدّاح از پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل كرده كه فرمود : «هنگامى كه يكى از شما غذا مى‏خورد ، از جلويش بخورد». و «لقمه كوچك برداشتن» به دليل دورى اين كار از حرص زدن در خوردن كه كار چارپايان است ، «خوب جويدن» به دليل رواياتى كه گذشت و به دليل سريع‏تر شدن گوارش ، و «كمتر نگاه كردن به صورت ديگران» .