تعالى و وسعت روحى مى‏بخشد و از سوى ديگر، فرصتى براى شخص خطاكار فراهم مى‏آورد تا با ندامت از خطايش، به جبران گذشته روى آورد. در مجموع، اين خصلت موجب مى‏گردد كه جامعه از كينه‏ها و انتقامجويى‏هاى شخصى پاك گردد و روابط ميانْ‏فردى ارتقا يابد.

امّا اين نكته هنگامى كه فردى قوانين الهى را آشكارا زير پا مى‏نهد و به حقوق انسانى دست‏درازى مى‏كند، ديگر صادق نيست. شخصى كه در يك جامعه اسلامى، آشكارا شراب مى‏نوشد و يا روزه‏خوارى مى‏كند، به همه جامعه و ارزش‏هاى دينى آن دهن‏كجى مى‏نمايد و تنها حقّ يك فرد را زير پا نمى‏نهد تا قابل عفو از سوى همان فرد باشد. عفو چنين فردى، به دين لطمه مى‏زند و نه تنها به اصلاح او نمى‏انجامد ؛ بلكه بر لئامت او مى‏افزايد.

به سخن ديگر، گذشت از چنين افرادى، به انهدام پيام‏ها و آموزه‏هاى رسالت مى‏انجامد و گونه‏اى نقض غرض مى‏گردد ؛ زيرا تجربه بشرى نشان مى‏دهد كه برخورد ننمودن با متجاوزان به حقوق اجتماعى و كيفر ندادن كسانى كه امنيت، سلامت و ارزش‏هاى اجتماع را تهديد مى‏كنند، نه تنها آنان را متنبّه و نادم نمى‏كند ؛ بلكه ايشان را گستاخ‏تر نموده و موجب سرشكستگى پيروان حقيقى دين مى‏كند.

بر اين پايه مى‏بينيم كه پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله با وجود گذشت كردن از افرادى مانند آزادشدگان مكّه كه بيشترين ستم‏ها را به او نموده بودند، هيچ‏گاه از مجازات دزدانى كه امنيت اقتصادى جامعه را تهديد مى‏كردند و يا افراد فاسدى كه امنيت اجتماعى را هدف گرفته بودند، صرف‏نظر ننمود و حدود الهى را به مثابه يك حقّ عمومى و انسانى در همه عرصه‏ها به اجرا در آورد و حقوق الهى را پاس داشت.

تبيين گذشت پيامبر صلّی الله علیه و آله، در غير حدود شرعى^۱

عفو (گذشت) مانند بسيارى از صفات اخلاقى براى اثربخشى خود، نياز به كاربرد صحيح و به جاى آن دارد ؛ چرا كه اگر «گذشت» براى شخصى كه لايق آن نيست، به كار رود، به جاى اصلاح او تباهى مى‏آورد^۲ و گاه به دين و قدرت حكومت نيز لطمه مى‏زند.^۳ بر اين پايه، پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله كه پيام‏آور رحمت و محبّت بود، بر اساس خوى كريم و بزرگوارانه خود و با توجّه به فرمان مكرّر الهى در پيشه كردن گذشت،^۴ در تمام صحنه‏هاى سخت زندگى، از بدى‏ها و ستم‏هاى ديگران به شخص خود گذشت مى‏نمود و پرتواى از مهر آسمانى را براى زمينيان به جلوه در مى‏آورد. اين گذشت در دايره حقّ شخصى و فردى، از يك سو، به گذشت كننده