تغييرپذير محسوب مى‏شود و شكل تعبّدى خاصّى ندارد .

بر اين اساس مى‏توان در روزگارى كه جبّاران و ديگر شيطان‏هاى انسان‏نما با دو انگشت غذا نمى‏خورند و يا عموم مردم اعم از فقير و غنى ، از شربت و فالوده و ديگر خوراكى‏ها و نوشيدنى‏ها بهره‏مندند ، خوردن با دو انگشت را ناپسند ندانست و يا خود را از نوشيدن شربتى خاص محروم نكرد .

بر همين پايه مى‏توان خوردن فالوده و برخى شربت‏ها را در روزگار كنونى ، نشانه رفاه‏زدگى و اسراف ندانست؛ امّا بايد پذيرفت كه پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله از خوردن نوشيدنى شير و عسل و يا فالوده خوددارى ورزيد ، هر چند آن را حرام ننموده است .^۱ همچنين مى‏توان چرايى استمرار اين كار را تا روزگار امام على عليه السلام كه ادامه عصر تنگ‏دستى مسلمانان بوده است ، دريافت . نيز با همين ديدگاه مى‏توان گزارش غريب و منفرد غزالى را در باره خوردن پيامبر صلى اللّه عليه و آله از فالوده‏اى كه عثمان بن عفّان براى ايشان آورده بود ، نپذيرفت ؛^۲ گزارشى كه محتمل است براى توجيه گرايش عثمان به اشرافى‏گرى و اسراف ، ساخته شده باشد و با احاديث متعدّد و مورد اعتمادى كه در كتاب‏هاى مشهور حديثى نقل شده‏اند ، تعارض دارد .

در عوض و بر اساس نگريستن به مصداق‏ها در پرتو اصول حاكم ، مى‏توان همچنان شيوه‏هايى را كه در روزگار معاصر ، ويژه متكبّران است و يا به اسراف

هويداست ؛ زيرا خوردن با دو انگشت را شيوه جبّاران دانسته است . اين حديث با توجّه به سند معتبرش پذيرفتنى مى‏نمايد و نشان مى‏دهد كه در صدر اسلام و محيط آن روز جزيرة العرب ، اين گونه خوردن ، ويژه جبّاران بوده است . غذا خوردن با دو انگشت ، در حديثِ نقل شده در مكارم الأخلاق نيز شيوه‏اى نادرست و شيطانى معرّفى شده است كه مى‏تواند ناظر به همين شيوه غذا خوردن جبّاران به عنوان شيطان‏هايى در لباس انسان باشد .^۱

بر پايه آنچه گفته شد ، روح حاكم بر رفتار پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله در چگونگى غذا خوردن ، فروتنى و اظهار بندگى است ، همان گونه كه هنجارگرايى و رعايت آداب اجتماعى ، اصل ديگرى است كه در غذا خوردن پيامبر صلى اللّه عليه و آله به چشم مى‏آيد . مطابق برخى گزارش‏ها ، پيامبر صلى اللّه عليه و آله از خوردن با پنج انگشت نهى فرمود و آن را شيوه صحرانشينان و اعراب بيابانى خوانده‏اند .^۲

با توجّه به اين دو اصل و نيز حكمت توصيه و منع‏هاى روايت شده در باره شيوه غذا خوردن ، مى‏توانيم تكيه دادن در حال غذا خوردن بر روى صندلى يا تخت و يا زمين ، و نيز غذا خوردن با دو انگشت را در صورتى ناپسند بدانيم كه از آنها ، تكبّر و فخر و نازفروشى و همانندى با متكبّران فهميده شود ، يا به غذا ـ كه يكى از نعمت‏هاى پُرارزش الهى به شمار مى‏آيد ـ بى حرمتى يا بى اعتنايى صورت پذيرد ، يا هنجارهاى مقبول اجتماع ، ناديده گرفته شود و يا موجب فاصله گرفتن از سطح زندگى متعارف مردم و يافتن روحيّه اشرافى‏گرى و مصرف‏گرايى گردد .

اين ، بِدان معناست كه شيوه غذا خوردن ، بر پايه اصول حاكمى مانند : فروتنى ، هنجارگرايى ، دورى از اسراف و ... تعريف مى‏شود و تأثير فرهنگ‏هاى ويژه و مقتضيات مكان و زمان را در آن نمى‏توان ناديده گرفت . از اين رو امرى نسبى و