قناعت نداشتن انسان است . در اين صورت ، خطاب الهى ناظر به يك شخص خاص در بهشت نيست ؛ بلكه ناظر به سرشت آدمى و خطاب به نوع بشرى است ؛ يعنى نهاد انسان با حرص و آز تنيده است و با وجود همه بهره‏مندى‏اش ، باز در پى لذّتى نو و كار و روزى‏هاى متنوّع ديگر است ؛ نكته‏اى كه در سوره معارج به آن اشاره كرده است : « إِنَّ الاْءِنسَـنَ خُلِقَ هَلُوعًا ؛^۱ بى گمان ، آدمى ، حريص آفريده شده است» .

گفتنى است كه اگر بر لفظ ، جمود ورزيم و مقصود را گرسنگى و سيرى جسمى بدانيم ، مى‏توان مانند ابن حجر ، حالت واسطه‏اى ميان گرسنگى و سير نشدن فرض كنيم و آن دو را از حالت نقيض بودن نسبت به يكديگر بيرون آوريم . بر اين پايه ، نفى گرسنه ماندن در آيه ياد شده ، مستلزم اثبات سيرى نيست تا با حديث ، متعارض شود ؛ چرا كه مى‏توان تصوّر كرد كه فرد بهشتى ، گرسنه نمانده ، امّا سير هم نشده باشد .

افزون بر اين شايد بتوان حديث را از معدود تمثيل‏هاى زيباى پيامبر اكرم براى نشان دادن صفت حرص در آدمى دانست . در اين فرض ، واقعه بازگو شده ، نه گزارش يك رويداد واقعى در بهشت است و نه پيشگويى از آنچه در آينده رخ مى‏دهد ؛ بلكه ترسيم هنرمندانه اين نكته در فضايى مانند بهشت است كه همه نعمت‏ها را در خود جاى داده؛ امّا با اين وجود ، روح افزون‏خواه انسان را قانع نمى‏كند و او هنوز در طلب چيز ديگرى است .

تبيين حديث «سير نشدن آدمى در بهشت!»^۱

ابن حجر در شرح حديث صحيح البخارى ،^۲ مفهوم ظاهرى عبارت : «دُونَكَ يَابنَ آدَمَ فَإِنَّهُ لا يُشبِعُكَ شَى‏ءٌ ؛ اى آدمى‏زاده! بگير كه هيچ چيزى تو را سير نمى‏كند» را با ظاهر قرآن منافى خوانده است .^۳اين گونه كه اين سخن ، ناظر به زندگى در بهشت است و قرآن ، گرسنگى و برهنگى را در بهشت نفى كرده و فرموده است :

« فَقُلْنَا يَــٔادَمُ إِنَّ هَـذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَ لِزَوْجِكَ فَلاَ يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى * إِنَّ لَكَ أَلاَّ تَجُوعَ فِيهَا وَ لاَ تَعْرَى * وَ أَنَّكَ لاَ تَظْمَؤُاْ فِيهَا وَ لاَ تَضْحَى .^۴
گفتيم : اى آدم ! اين ، دشمن تو و همسر توست . [مبادا] شما را از بهشت بيرون كند ، كه نگون‏بخت مى‏شوى * تو در بهشت ، نه گرسنه مى‏شوى و نه برهنه مى‏مانى و نه تشنه مى‏شوى * و نه دچار تابش آفتاب مى‏گردى» .

گفتنى است كه اين تنافى بر اين فرض مبتنى است كه بهشت آدم عليه السلام ، همان بهشت موعود باشد و يا دست كم ، صفات و ويژگى‏هاى آن را داشته باشد .

در پاسخ اين اشكال مى‏توان گفت كه به نظر مى‏رسد جمله «لا يُشبِعُك» ، نه در مقام نفى سيرى جسمى در برابر گرسنگى ، بلكه در جايگاه نفى سيرى روحى و