را در لغت يافت .^۱

احتمال معنايى ديگر ، ناديده انگاشتن چند مورد انگشت‏شمار از چهارزانو نشستن پيامبر صلى اللّه عليه و آله است . به سخن ديگر، در ميان ده‏ها هزار بارى كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله نشسته و برخاسته‏اند ، ده يا بيست بار چهارزانو نشستن، در حكم عدم است و به كار بردن تعبير «ديده نشدن» در باره آنها ، پذيرفتنى مى‏نمايد .

در هر صورت با توجّه به اين نكات ، گزارش چهارزانو نشستن پيامبر صلى اللّه عليه و آله ، اطمينان‏آور نيست و نمى‏توان آن را شيوه و گونه‏اى براى نشستن پيامبر صلى اللّه عليه و آله خواند ؛ امّا بايد توجّه داشت كه حكم بسيارى از اعمال و شكل و صورتشان ، تابع اثر محيطى آنها و برداشتى است كه مردمان از آنها دارند . بسى محتمل است در جامعه و روزگارى كه چهارزانو نشستن ، ويژه متكبّران به شمار نمى‏رود ، اين گونه نشستن ، پذيرفتنى‏تر از نشستن به حالت نيم‏خيز (احتفاز) و يا احتبا باشد . از اين رو در برخى احاديث ، غذا خوردن امام صادق عليه السلام در حالت چهارزانو گزارش شده است .^۲

جمع‏بندى

با توجّه به اصول حاكم بر سيره نبوى مى‏توان گفت : نشستن انسان نيز همچون ساير كارها بايد نمود فروتنى ، ادب ، به ياد خدا بودن و متناسب و هماهنگ با هنجارهاى پذيرفته شده اجتماعى باشد كه در آن زندگى مى‏كنيم .

گفتنى است كه برخاستن پيامبر صلى اللّه عليه و آله از مجلس نيز همراه ياد خدا بوده و آداب خاصّى داشته كه در ابواب مربوط به آن آمده است .^۳

امّا هيچ گاه ، پاى خود را جلوى كسى دراز نكردند .^۱ همچنين بر پايه احاديث شيعه ، هيچ گاه ديده نشد كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله چهارزانو (متربّع) نشسته باشند ؛ نشستنى كه به احتمال فراوان در روزگاران گذشته ، گونه‏اى تكبّر و بزرگ‏منشى در آن احساس مى‏گشته و مبغوض خدا دانسته مى‏شده است . ^۲

گفتنى است كه يك حديث از اهل سنّت ، چهارزانو نشستن پيامبر صلى اللّه عليه و آله را پس از نماز صبح ،^۳ و حديثى ديگر ، يك مورد از اين گونه نشستن را بدون تقييد به جا و زمان خاصّى ، گزارش كرده است .^۴ البتّه هر دو حديث ، سندشان ضعف و خدشه دارد و با حديث نقل شده در الكافى^۵ كه مى‏گويد : «وَ لَم يُرَ مُتَرَبّعا ؛ هرگز چهارزانو ديده نشد» معارض اند ، و از اين رو اطمينانى به صدور آنها نيست . مؤيّد اين سخن ، گزارش‏هايى از شيعه و اهل سنّت هستند كه نشستن پيامبر صلى اللّه عليه و آله را بيشتر در حالت احتبا و احتفاز^۶دانسته‏اند .

ناگفته نماند كه وجوه و احتمالاتى را مى‏توان براى جمع ميان احاديث ياد شده ارائه داد . يك احتمال ، آن است كه «تربّع» كه چهارزانو ترجمه مى‏شود ، مشترك لفظى ميان چند معنا و چند گونه نشستن باشد . در اين صورت ، دو دسته حديث ، تنها در لفظ ، مشترك خواهند بود . بر اساس اين احتمال ، از نظر معنا چنين مى‏شود كه گونه‏اى از نشستن ، ديده و گزارش شده و گونه‏اى ديگر ديده و گزارش نشده است . در باره اين احتمال بايد گفت كه نمى‏توان اين اشتراك لفظى و تعدّد معنايى