به هيچ روى نمى‏توان از ذكر آن چشم پوشيد ، چنان كه روايت امام صادق عليه السلام را نمى‏توان همسان گزارش ديگران از حجّ پيامبر صلى اللّه عليه و آله پنداشت.

بر اين پايه ، تنها ديدگاه سوم را مى‏توان پذيرفت. اين ديدگاه بر اين امر مبتنى است كه بپذيريم مى‏توان ميان احرام و لبّيك‏گويى فاصله انداخت؛ يعنى بگوييم لبّيك گفتن ، از اعمال واجب احرام و حج است؛ امّا لازم نيست همراه با بر گرفتن جامه احرام و مقارن با تجرّد از لباس معمولى و نيّت احرام باشد. اين نظر، مستند به احاديث متعدّد و صريح در اين باره است كه نزد برخى فقيهان شيعى ، مقبول است.^۱

نتيجه اين ديدگاه آن است كه كسى كه عازم مكّه است و از ذو الحليفه مى‏گذرد، بايد در آن مُحرم شود و مطابق با سيره همه مسلمانان مى‏تواند همان جا لبّيك را هم بگويد؛ امّا به تأخير انداختن لبّيك‏گويى تا بيداء و يا تكرار آن در آن جا نيز جايز است. گفتنى است كه تكرار لبّيك در هر بلندى و پستى و به گاه پياده و سوار شدن و در سحر گاهان براى مُحرم ، مستحب است .^۲

نكته مهم آن است كه مقلّدان در مسئله احرام و لبّيك‏گويى، بايد بر اساس فتواى مرجع تقليد خود ، عمل كنند و يا احتياط نمايند.

مُحرم مى‏شود ، تلبيه‏گويى خود را در مسجد شجره آشكار كند ؟ فرمود : «آرى . پيامبر صلى اللّه عليه و آله تنها به اين دليل بر بالاى بيداء لبّيك گفت كه دوست داشت چگونه تلبيه گفتن را به مردم ـ كه تلبيه گفتن را بلد نبودند ـ ، ياد بدهد» .

براى تأييد اين نظر به روايت ابن عبّاس نيز مى‏توان استدلال كرد. ابن عبّاس بر اين باور است كه پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله چند بار لبّيك گفته است؛ امرى كه بر پايه احاديث شيعه و اهل سنّت نيز مستحب است. ابن عبّاس مى‏گويد : چون حج‏گزاران دسته دسته به ميقات مى‏آمدند و هر دسته در جايى متفاوت از دسته ديگر بودند، پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله را مى‏ديدند و لبّيك ايشان را مى‏شنيدند و تنها همان را نقل مى‏كردند . از اين رو گزارش‏ها متعدّد و متفاوت نشان مى‏دهند .^۱

۳ . وجه سوم، تفصيل ميان احرام و لبّيك‏گويى است؛ يعنى احرام بايد در مسجد شجره صورت گيرد؛ امّا لبيك‏گويى مى‏تواند اندكى بعد تحقّق يابد. به سخن ديگر، پيامبر صلى اللّه عليه و آله در مسجد شجره مُحرم گشته ؛ ولى بر بالاى بلندى بيداء ، لبّيك گفته است تا چگونگى لبّيك‏گويى را به مردم بياموزد.

ديدگاه برگزيده

به نظر مى‏رسد كه ديدگاه نخست با اطّلاعات جغرافيايى و تاريخى ، هماهنگ نيست ؛ زيرا ورود به ذو الحليفه و قرار گرفتن در مسجد شجره ، نيازى به رسيدن به بيداء ندارد. ذو الحليفه و مسجد آن ، صدها متر مربّع مساحت دارند و با برداشتن چند گام مى‏توان از رسيدن به آن و قرار داشتن در مسجدش اطمينان يافت.

نظر دوم نيز با گزارش دقيق و مرحله به مرحله امام صادق عليه السلام از حجّ پيامبر صلى اللّه عليه و آله ناسازگار است. اين گزارش ، تهى از ذكر لبّيك در مسجد شجره است ؛^۲نكته‏اى كه