149
سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه وآله - جلد پنجم

نشان مى‏دهد كه عالمان اسلامى، جز اندكى از آنان، سفرهاى مختلف را مشمول اين حكم مى‏دانند.

قصر نماز ؛ رخصت يا عزيمت؟

پرسشى كه به صورت جدّى در ميان صاحب‏نظران مذاهب اسلامى مطرح بوده و هست، اين است كه : آيا حكم قصر نماز، صرفا رخصت است ـ كه در اين صورت، نمازگزار حق دارد در ايّام سفر، ميان شكسته يا تمام خواندن نماز، انتخاب كند ـ يا آن كه عزيمت است ـ كه ناگزير بايد نماز را شكسته بخواند ـ ؟

منشأ اين پرسش، تعبير «فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا ؛ بر شما گناهى نيست كه نماز را كوتاه كنيد» است كه از جهت لغوى ، بدين معناست كه شكسته خواندن نماز، منعى ندارد و پيداست كه لازمه ممنوع نبودن قصر نماز، واجب بودن آن نيست. از سوى ديگر، ملاحظه موارد كاربرد اين تعبير در قرآن كريم، حاكى از آن است كه دست كم ، يكى از آن موارد (آيه سعى ميان صفا و مروه)، بى‏ترديد به معناى عزيمت است، هر چند از ديگر نمونه‏هاى قرآنى، رخصت و جواز فهميده مى‏شود. بر اين اساس، نمى‏توان از آيه قصر نماز، چيزى بيش از اصل تشريع قصر نماز مسافر را دريافت و بايد با مراجعه به سنّت نبوى، احكام و جزئيّات قصر نماز را شناخت.

ر اين ميان، ملاحظه احاديثى كه از پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله در منابع حديثى شيعى و اهل سنّت، موجوداند ، ترديدى باقى نمى‏گذارد كه حكم نماز قصر، عزيمت و نه رخصت است؛ احاديثى كه ما اندكى قبل ، دو مورد از آنها را بازگو نموديم . در اين باره، سخن دو تن از صحابه سرشناس نيز در خور توجّه است. ابن عبّاس مى‏گويد :
فرض اللّه‏ الصلاة على لسان نبيّكم فى الحضر أربعا و فى السفر ركعتين و فى الخوف ركعة .۱

1.مسند ابن حنبل : ج ۱ ص ۵۴۷ ح ۲۲۹۳ .


سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه وآله - جلد پنجم
148

خود را شكسته خواند و روزه‏اش را افطار كرد و اين ، سنّت شد . پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله گروهى را كه زمان افطار كردن خود ، روزه گرفته بودند ، «نافرمانان» ناميد . آنان تا روز رستاخيز ، نافرمان اند .

بر اين اساس، تمام مذاهب، در اين موضوع، اتّفاق نظر دارند كه در شريعت اسلامى، خواندن نماز مسافر به صورت قصر (شكسته) ، امرى مشروع است. جزيرى در كتاب خود در اين باره مى‏نويسد :
و قد أجمعت الاُمّة على مشروعية القصر .۱امّت ، بر مشروع بودن قصر (نماز مسافر) ، اجماع دارند .

با اين حال، ملاحظه كتب فقهى، گوياى آن است كه احكام و چگونگى نماز قصر، مورد اختلاف قرار گرفته است. اماميّه و حنفيّه، قصر خواندن نمازهاى چهارركعتى را واجب تعيينى دانسته‏اند ؛ ليكن ديگر فرقه‏هاى اهل سنّت، قصر را تنها مُجاز مى‏دانند، هر چند همينان، خود، در افضليّت قصر يا اتمام، هم‏داستان نيستند.۲

نماز قصر در قرآن

قرآن كريم در سوره نساء به مسئله قصر نماز پرداخته، چنين مى‏فرمايد :
«وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِى الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَوةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَـفِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِينًا.۳
و چون در زمين سفر مى‏كنيد ، اگر بيم آن داشتيد كه كافران به شما زيان رسانند ، بر شما گناهى نيست كه نماز را كوتاه كنيد . همانا كافران ، دشمن آشكار شمايند»
.

هر چند به حكم ذيل آيه ، چنين به نظر مى‏رسد كه به صورت قصر خواندن نماز، مربوط به سفرهاى جهادى است، ليكن مراجعه به آراى تفسيرى و فتاواى فقهى،

1.الفقه على المذاهب الأربعة : ج ۱ ص ۶۰۸ .

2.ر . ك : بداية المجتهد : ج ۱ ص ۱۳۴ .

3.نساء : آيه ۱۰۱ .

  • نام منبع :
    سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه وآله - جلد پنجم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    7
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10076
صفحه از 562
پرینت  ارسال به