خدا صلى اللّه عليه و آله و امير مؤمنان عليه السلام و ابو بكر و عمر و عثمان، نماز گزارده‏اند، چنين آمده كه همگى «بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم» را بلند مى‏خوانده‏اند. عمّار، اَ نَس، عبد اللّه‏ بن مسعود، عبد اللّه‏ بن عمر، عبد اللّه‏ بن زبير و عايشه از اين جمله اند. فخر رازى مى‏گويد :
آشكار كردن ذكر خدا ، نشانه آن است كه شخص به آن ذكر افتخار مى‏كند و به انكار كسى كه منكر آن است ، اهمّيتى نمى‏دهد . بى ترديد ، چنين چيزى از نظر عقل ، پسنديده است . طبعا از نظر شرع نيز اين گونه است . . . با اين وصف ، مخفى داشتن چنين چيزى چگونه براى خردمندى سزاوار است؟! از اين رو نقل شده كه روش على عليه السلام ، بلند خواندن «بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم» در همه نمازها بود .
مى‏گويم : اين استدلال نزد من ، قوى و در انديشه‏ام ، استوار است و مسلّما با سخن مخالفان از بين نمى‏رود .^۱

فخر رازى در ادامه چنين مى‏افزايد :
بيهقى در السنن الكبرى از ابو هريره حكايت كرده است كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله در نماز ، «بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم» را بلند مى‏خواند . پس از آن ، شيخ بيهقى از عمر بن خطّاب ، ابن عبّاس ، ابن عمر و ابن زبير ، بلند خواندن بسمله را نقل كرده است ؛ امّا اين كه على بن ابى طالب ، بسمله را بلند مى‏خوانده ، به تواتر ، ثابت شده است و هر كس در دينش ، از على بن ابى طالب عليه السلام پيروى كند ، بى ترديد ، ره‏يافته است . دليل اين سخن ، فرموده پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله است كه : «بار الها ! حق را همواره بر گِرد على بگردان ، هر سو كه او رو كند» .^۲

بر اين اساس، شمارى از نقل‏هاى منسوب به پيامبر صلى اللّه عليه و آله و برخى صحابه كه آنها نماز را با صداى آهسته(به اِخفات) مى‏خواندند،^۳ تلاشى براى توجيه بدعت بنى اميّه ارزيابى مى‏شود.

(مطلب نقل شده) را [به پيامبر صلى اللّه عليه و آله ]نسبت مى‏داد» يا «جز اين نمى‏دانم كه [به پيامبر صلى اللّه عليه و آله ]نسبت داده مى‏شد»، على رغم ظاهر عبارت، خود، حكايت از ترديد ابو حازم از انتساب آن به پيامبر خدا دارد؛ زيرا اگر در اين باره دچار ترديد نبود، اساسا نيازى نداشت تا چنين سخنى بر زبان آورد.^۱

۴ . بلند خواندن «بسم اللّه‏»

يكى از ويژگى‏هاى «بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم»، تأكيد بر بلند خواندن آن در نمازهاست كه در اصطلاح از آن به «جَهر به بسمله» ياد مى‏شود. در اين باره چند نكته، در خور توجّه است :

سنّت پيامبر صلى اللّه عليه و آله در بلند خواندن «بسم اللّه‏»

بر اساس احاديث مستفيضى^۲ كه در منابع حديثىِ شيعى و اهل سنّت آمده، پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله و اهل بيت ايشان، در همه نمازها ـ حتّى نمازهايى كه آهسته خواندن آنها واجب است ـ «بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم» را با صداى بلند قرائت مى‏كرده‏اند. از اين رو، فقيهان اماميّه بر وجوب جهر به بسمله در نمازهاى صبح و مغرب و عشا و جمعه و بر مطلوبيت آن در ساير نمازها، اجماع دارند.

عمل صحابه در سنّت بلند خواندن «بسم اللّه‏»

علاوه بر امير مؤمنان عليه السلام ، ديگر صحابه و حتّى خلفاى سه‏گانه نيز سنّت جهر به بسمله را رعايت مى‏كرده‏اند. در نقل‏هاى معتبر جمعى از صحابه كه پشت سر پيامبر