از عمر ، حكايت شده است كه چون اسيران عجم را به نزدش آوردند ، آنان در برابر او دستانشان را بر هم نهادند . وى در باره اين كارشان پرسيد . آنان پاسخ دادند : ما از سر تواضع و فروتنى براى پادشاهانمان ، چنين مى‏كنيم و او نيز انجام دادن چنين كارى را در نماز در برابر خداوند متعال ، نيكو شمرد .

ضعف دليل معتقدان به سنّت بودن تكتّف

اهل سنّت براى اثبات سنّت بودن تكتّف، به رواياتى از جمله روايت زير از سهل بن سعد استدلال كرده‏اند :
عن أبى حازم عن سهل بن سعد أنّه قال : كان الناس يؤرون أن يضع الرجل يده اليمنى على ذراعه اليسرى فى الصلاة . قال أبو حازم : و لا أعلم إلاّ أنّه ينمى ذلك .^۱ابو حازم از سهل بن سعد ، نقل مى‏كند كه وى گفت : به مردم فرمان داده مى‏شد كه هر يك در نماز ، دست راست خود را بر دست چپ خود قرار دهد . ابو حازم مى‏گويد : من جز اين نمى‏دانم كه [سهل بن سعد] آن را [به پيامبر صلى اللّه عليه و آله ] نسبت مى‏داد .

اين روايت، صرف نظر از پاره‏اى اشكالات سندى، از جهت دلالت نيز جاى درنگ دارد ؛ زيرا :

اوّلاً : مقصود از اين سخن سهل بن سعد كه گفته است : «به مردم دستور داده مى‏شد كه در نماز، دست راست خود را بر دست چپ خود بگذارند» چيست؟ و چه كسى چنين دستورى را صادر كرده بود؟ اگر منظور از صادر كننده دستور، پيامبر صلى اللّه عليه و آله است، چه دليلى داشت كه نام ايشان ذكر نشود، با آن كه تبرّك‏جويى به نام ايشان و نيز قوّت سخن نقل شده را در پى داشت؟ آيا جز اين است كه اين دستور، پس از پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله صادر شده است؟

ثانيا : سخن ابو حازم كه گفته است : جز اين نمى‏دانم كه [سهل بن سعد] آن

مى‏ايستد و نمازى را با حدود و سنن، به صورت عملى به او آموزش مى‏دهد؛ ليكن همچون حديث پيشين، با آن كه در مقام بيان بوده، هيچ اشاره‏اى به نهادن دستان بر يكديگر نمى‏نمايد .

منشأ پيدايش تكتّف در نماز

بر پايه آنچه در شمارى از احاديث شيعى آمده، پديده «تكتّف» با الگوبردارى از اهل كتاب و مشخّصاً مجوس، به نماز گروهى از مسلمانان راه يافته است. از جمله، شيخ صدوق از امير مؤمنان امام على عليه السلام چنين نقل كرده است :
لا يَجمَعُ المُسلِمُ يَدَيهِ فى صَلاتِهِ وَ هُوَ قائِمٌ بَينَ يَدَىِ اللّه‏ِ عزّ و جلّ يَتَشَبَّهُ بِأَهلِ الكُفرِ يَعنِى المَجوسَ .^۱مسلمان در نمازش ، در حالى كه در برابر خداوند متعال ايستاده ، دستان خود را بر هم نمى‏نهد تا شبيه كافران ـ يعنى مجوس ـ شود .

از امام باقر عليه السلام نيز نقل است كه فرمود :
عَلَيكَ بِالإِقبالِ عَلى صَلاَتِكَ ... وَ لا تُكَفِّر ، فَإِنَّما يَفعَلُ ذلِكَ المَجوسُ .^۲بر تو باد كه به نمازت روى آورى ... و دستانت را بر هم منه ، كه تنها مجوس چنين مى‏كنند .

از همين روى ، برخى از فقها، پيشينه دست روى دست نهادن در نماز را اين گونه نقل كرده‏اند :
فإنّه حُكى عن عمر لمّا جى‏ء بأسارى العجم كَفَّروا أمامه ، فسأل عن ذلك ، فأجابوه بأنّا نستعمله خضوعا و تواضعا لملوكنا ، فاستحسن هو فعلَه مع اللّه‏ تعالى فى الصلاة .^۳