۳ . تكتّف (دست روى دست گذاشتن در حال قيام)

گذاردن دست راست بر روى دست چپ در حال قيام نماز ـ كه از آن با تعبيرهاى : «تكتّف»، «قبض» و «تكفير» ياد مى‏شود ـ در نزد غالبِ سنيّان ، سنّت است. فقط مذهب مالكى، رها كردن دست‏ها را بر آن (روى هم نهادن يك دست بر دست ديگر) ترجيح داده است. اما از نظر فقيهان شيعه، نماز پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله فاقد تكتّف بود و از اين رو، روى هم گذاشتن دست‏ها، بدعت، حرام و موجب بطلان نماز است.

نوپديد بودن تكتّف

دست روى دست نهادن در نماز، پديده‏اى است كه پس از رحلت پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله به وجود آمده است. در اين باره، دو حديث زير، شايان توجّه اند :

نخست، روايت ابو حُمَيد ساعدى^۱ است كه شمارى از محدّثان اهل سنّت، آن را نقل كرده‏اند و در آن ، راوى (ابو حميد) در حضور جمعى از صحابه، چگونگى نماز پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله را توصيف كرده است. وى با آن كه در صدد بيان ويژگى‏هاى نماز ايشان بوده، به اين كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله دستان خود را بر يكديگر مى‏نهاده، هيچ اشاره‏اى نكرده است و در عين حال، حاضران، همگى، كيفيت حكايت شده توسّط وى را تصديق كرده‏اند و هيچ يك از آنان، با آن كه در ابتدا داناتر بودن او را نسبت به ساير صحابه مورد اعتراض قرار داده بودند، در باره عدم اشاره او به موضوع «تكتّف»، معترض نشده است.

دوم، روايت حمّاد بن عيسى^۲ كه در آن، راوى (حمّاد) هنگامى كه امام صادق عليه السلام از نحوه نماز گزاردن شخصى كه در طول عمر خود، نماز كاملى را با رعايت همه حدودش به جا نمى‏آوَرَد، انتقاد مى‏كند ، از ايشان درخواست مى‏كند كه چگونگى نماز را مجدّدا به وى بياموزد. امام عليه السلام نيز در پاسخ اين درخواست ، رو به قبله

جزئيت آن، از طريق وحى به پيامبر صلى اللّه عليه و آله ابلاغ شده است. شمارى از احاديث و آثار موجود در منابع حديثىِ اهل سنّت،^۱اين جزئيت را تأييد كرده‏اند.

اكنون ، اين سؤل پيش مى‏آيد كه : اگر جمله «حىَّ على خير العمل» در عصر پيامبر صلى اللّه عليه و آله جزء اذان بوده، چه كسى و با چه انگيزه‏اى اين جمله را حذف كرده است؟

پاسخ اين سؤل، در برخى از احاديث اهل بيت عليهم‏السلام،^۲ اين گونه آمده كه در عصر پيامبر صلى اللّه عليه و آله و دوران حكومت ابو بكر و آغاز خلافت عمر، «حىَّ على خير العمل» جزء اذان و اقامه بوده است؛ ولى عمر، با اين استدلال كه اين جمله، موجب اهمّيت دادنِ بيش از اندازه مسلمانان به «نماز» و سستى كردن آنان نسبت به «جهاد» مى‏شود، آن را از اذان و اقامه حذف كرده است.

عدم هماهنگى اين استدلال با فرهنگ اصيل اسلامى، بر كسى پوشيده نيست؛ زيرا نماز، عالى‏ترين جلوه ياد خداست و هيچ عملى در نزد خداى متعال، محبوب‏تر از ياد او نيست و براى رهايى بنده از هر بدى در دنيا و آخرت نيز عملى سودمندتر از آن وجود ندارد. از اين رو، جهاد يا هر عمل پسنديده ديگرى بايد بر اين اساس، ارزيابى شود . در حديثى در اين باره آمده است :
قالَ رَسولُ اللّه‏ صلى اللّه عليه و آله : لَيسَ عَمَلٌ أحَبَّ إلَى اللّه‏ِ تَعالى وَ لا أنجى لِعَبدٍ مِن كُلِّ سَيِّئَةٍ فِى الدُّنيا وَ الآخِرَةِ مِن ذِكرِ اللّه‏ِ . قيلَ : و لاَ القِتالُ فى سَبيلِ اللّه‏ِ؟ قالَ : لَولا ذِكرُ اللّه‏ِ لَم يُؤَر بِالقِتالِ .^۳پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود : «نزد خدا ، كارى دوست‏داشتنى‏تر از ياد خدا نيست و [نيز ]نجات‏بخش‏تر براى بنده از بدى‏هاى دنيا و آخرت» . گفته شد : حتّى جنگيدن در راه خدا؟ فرمود : «اگر ياد خدا نبود ، به جنگيدن ، فرمان داده نمى‏شد» .