۹ . بيعت غدير

آخرين بيعت در سيره پيامبر صلى اللّه عليه و آله ، بيعت مسلمانان با امام على عليه السلام در روز هجدهم ذى حجّه سال دهم هجرى در محلّى به نام غدير خُم بود.^۱در اين روز، پيامبر صلى اللّه عليه و آله امام على عليه السلام را به عنوان جانشين پس از خود به مسلمانان معرّفى كرد و از آنان خواست كه با او بيعت كنند.^۲افزون بر اين ، به آنان دستور داد كه به عنوان رهبر آينده خود بر او سلام نمايند .

اركان بيعت

ماهيت بيعت ، نوعى معاهده و قرارداد دو سويه ميان بيعت كننده و بيعت‏پذير است . بر اين اساس ، بيعت، داراى سه ركن اساسى است : بيعت كننده (مردم)، بيعت‏پذير (رهبر)، پيمانِ فرمانبرى (شروط بيعت) .

بنا بر اين ، محتواى بيعت ، طبق شرايطى كه در پيمان^۳ذكر مى‏شود، مى‏تواند متفاوت باشد .

شروط بيعت

يكى از مسائل مهم در بيعت با رهبران سياسى ، تناسب شروط بيعت با مقتضيات زمان و نيازهاى مادّى و معنوى جوامع مختلف است . بدين جهت ، رهبرى در جلب آراى مردم، موفّق است كه زمان‏شناس ، جامعه‏شناس و روان‏شناس باشد .

بررسى شروطى كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله در مقاطع مختلف رهبرى خود با پيروان خويش مطرح مى‏نمود،^۴به روشنى نشان مى‏دهد كه آن بزرگوار، با اتّكا به وحى و

متعال، از كسانى كه در اين پيمان شركت كرده‏اند، اظهار رضايت كرده ، و ديگرى ، «بيعت شجره»؛ زيرا اين بيعت در زير درخت، صورت گرفته است .

بر اساس منابع شيعه، نخستين كسى كه در اين پيمان با پيامبر صلى اللّه عليه و آله بيعت كرد، امام على عليه السلام بود؛^۱امّا برخى از منابع اهل سنّت، نخستين بيعت كننده را ابو سنان اسدى دانسته‏اند . ^۲

۷ . بيعت پيروزى

پيامبر صلى اللّه عليه و آله پس از فتح مكّه در سال هشتم هجرى ، افزون بر مردان با زنان نيز بيعت نمود؛ امّا مُفاد و چگونگى بيعت مردان با زنان، متفاوت بود . در برخى از احاديث آمده كه مُفاد بيعت مردان ، «فرمانبرى از خدا و پيامبر در حدّ توان» بوده و در برخى، مُفاد آن، «اسلام ، ايمان و جهاد» و در برخى ديگر، «اسلام و شهادت» ذكر شده است . بنا بر اين ، مى‏توان گفت : موادّ پيمانى كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله با مردان داشته، متفاوت بوده است ؛ امّا موادّ بيعت زنان، همان است كه در آيه ۱۲ از سوره ممتحنه آمده است ، يعنى : «دورى از شرك» ، «پرهيز از دزدى و فحشا» و «مخالفت نكردن با پيامبر در كارهاى نيك» .

۸ . بيعت جن

در شمارى از منابع حديثى،^۳بيعت جن با پيامبر صلى اللّه عليه و آله در مسجد احزاب^۴نيز گزارش شده است ؛ امّا از خصوصيات آن، اطّلاعى در دست نيست .