در قرآن ، تعابير ديگرى چون «عهد»، «عقد» و «ميثاق» نيز كه به معناى مطلق پيمان اند ، گاه در خصوص «بيعت» استفاده گرديده يا به آن، تفسير و يا بر يكى از بيعت‏هاى دوره پيامبر صلى اللّه عليه و آله تطبيق داده شده است .^۱

همچنين برخى از آيات، بدون آن كه واژه خاصّى ناظر به «بيعت» در آنها به كار رفته باشد ، از طريق شأن نزول^۲يا برخى احاديث، به موضوع «بيعت» ارتباط داده شده‏اند .^۳

بيعت، در سيره پيامبر صلى اللّه عليه و آله

هم‏زمان با بعثت پيامبر خاتم صلى اللّه عليه و آله و نزول قرآن، سنّت‏هاى نادرست جاهليت، به وسيله آموزه‏هاى وحى ، منسوخ گرديدند؛^۴امّا سنّت‏هاى نيكو مورد تأييد قرار گرفتند . يكى از سنّت‏هاى نيكوى جاهليت كه با اصلاحات مى‏توانست در جهت تأمين حقوق مردم مورد بهره‏بردارى جامعه واقع شود ، سنّت بيعت بوده و به همين جهت مورد تأييد پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله قرار گرفت و در قرآن و سيره نبوى بازتاب يافت ، بيعت‏هاى دوران حيات پيامبر صلى اللّه عليه و آله عبارت اند از :

۱ . بيعت اسلام

نخستين بيعتى كه با پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله صورت گرفت و گسترش آيين اسلام با آن آغاز شد ، بيعت على عليه السلام و خديجه عليها السلام بود . در حديثى آمده كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله به آنها فرمود : «جبرئيل، نزد من است و شما را به بيعت با اسلام فرا مى‏خواند . پس اسلام آوريد تا سالم بمانيد ، و فرمان بريد تا هدايت شويد» .

و آن دو، در پاسخ گفتند: چنين كنيم و فرمان‏برداريم، اى پيامبر خدا !^۵

اعلام وفادارى به حاكم ، رئيس قبيله و فرمانده جنگ بود كه به صورت‏هاى گوناگون انجام مى‏گرفت .

از مهم‏ترين بيعت‏هاى قبل از اسلام مى‏توان به بيعت قريش و بنى كنانه با قصىّ بن كلاب براى اخراج خزاعه و بنى بكير از مكّه اشاره كرد .^۱

بيعت، در قرآن و حديث

مفهوم «بيعت» در قرآن، پنج بار و در سه آيه با صراحت آمده كه همه از باب مفاعله اند .^۲البتّه يك مورد ديگر نيز از اين باب در قرآن آمده كه همانند ديگر هم‏خانواده‏هاى آن، به معناى فروش كالاى بهشت جاويد به اهل ايمان به بهاى دادن جان و مال است :
«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَ أَمْوَ لَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَـتِلُونَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِى التَّوْرَلـةِ وَ الاْءِنجِيلِ وَ الْقُرْءَانِ وَ مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَيْعِكُمُ الَّذِى بَايَعْتُم بِهِ وَ ذَ لِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ .^۳
خدا از مؤمنان ، جان‏ها و مال‏هايشان را به ازاى اين كه بهشت براى آنان باشد ، خريده است ؛ همان كسانى كه در راه خدا مى‏جنگند و مى‏كُشند و كشته مى‏شوند . [اين] به سان وعده حقّى در تورات و انجيل و قرآن، بر عهده اوست ، و چه كسى از خدا به عهد خويش وفادارتر است ؟ پس به اين معامله‏اى كه با او كرده‏ايد، شادمان باشيد ، و اين، همان كاميابى بزرگ است».

بيعت با پيامبر صلى اللّه عليه و آله و يا جانشينان او ، در واقع، بيعت با خداست^۴و كسى كه با آنان پيمان فرمانبرى بندد ، در حقيقت، پيمان سودمندترين معامله را امضا مى‏نمايد .^۵