همانند اين توصيه به فروشندگان مى‏شود كه به هنگام وزن كردن ، جنس فروختنى را وزن كنند و كمى بيشتر به مشترى بدهند .^۱در دنياى معاصر مى‏توان نمودهاى ديگرى براى اين ادب زيبا يافت . براى نمونه ، به گاه محاسبه كرايه حمل و نقل مى‏توان به راننده توصيه كرد مبلغى را كه دستگاه اعلام مى‏كند ، با تقريب نقصانى به مسافر اعلام كند و از آن سو نيكوست مسافر مبلغ كرايه را با تقريب اضافى گِرد كند و بپردازد . يا مى‏توان به نانوايان توصيه نمود كه مقدار خمير معيّن شده براى هر نان را اندكى بيشتر بگيرند و يا كارمندان و كارگران ، اندكى بيش از وقت معيّن خود ، خدمت كنند .

در اين صورت ، اين حديث مى‏تواند پيشنهاد دهنده راهى براى حصول اطمينان به پرداخت كامل حقّ طرف مقابل باشد ؛ گونه‏اى مقدّمه علمى كه براى عامل آن ، يقين به اداى وظيفه‏اش را به ارمغان مى‏آورد و او را از امتثال امر و نهى قرآنى در اين باره مطمئن مى‏سازد .^۲

بر اين پايه ، اين كار هنگامى نيكوست كه شخص از حقّ خود مى‏بخشد ، و گرنه اگر شخص وزن كننده ، كسى غير از دو سوى معامله است و سود و زيان وزن نمودن به او باز نمى‏گردد ، حق ندارد در وزن كردن ، تساوى را كنار نهد و به سود يكى از دو سوى معامله عمل كند ، مگر آن كه خود آنها بگويند و راضى باشند .

تبيين احاديث وزن كردن درهم^۱

در روزگار جاهلى و صدر اسلام ، درهم ، سكّه رايج و واحد پول برخى مناطق مانند جزيرة العرب و از جمله حجاز بوده است . درهم ، وزن معيّنى از نقره و به شكل مدوّر بوده ؛ امّا به دلايلى مانند نبودِ حكومت مركزى در جزيرة العرب ، اندازه و وزن آن در مناطق مختلف ، با هم تفاوت داشته و با اندازه و شكل‏هاى گوناگونى در معاملات استفاده مى‏شده است . از اين رو ، خريداران و فروشندگان به هنگام معامله ، افزون بر دقّت در جنس درهم ، وزن آن را نيز اندازه‏گيرى مى‏كردند و از برخى گزارش‏ها^۲

فهميده مى‏شود كه شخصى در بازار ، مسئوليت اين كار را به عهده داشته است . اين شخص را «وزّان» مى‏ناميدند كه گويا با گرفتن اُجرت ، اين كار را مى‏كرده است . خريدار پس از توافق با فروشنده بر سر قيمت ، سكّه‏ها را به اندازه تقريبى بهاى جنس خريده شده ، به وزّان مى‏داد تا او با وزن كردن ، مقدار دقيق آنها را اعلام كند .

با توجّه به اين فضا ، احاديث ياد شده در اين قسمت ، در مقام بيان اين نكته اند كه نيكوست خريدار ، پول و وجه معامله را وزن كند و اندكى بيشتر از اندازه دقيق وزن شده آن ، به فروشنده بپردازد . اين توصيه مى‏تواند ناظر به گونه‏اى بخشش و گذشتن از حقّ خود براى آسانى و حليّتِ كامل معامله باشد . در اين صورت ،