۴۲۷۶.تفسير القمّى :دليل نازل شدن اين سخن خداى متعال : «آنانى كه مسجدى براى زيان [مسلمانان] و [تقويت ]كفر ساختند»، اين بود كه گروهى از منافقان نزد پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله آمدند و گفتند : اى پيامبر خدا ! رخصت مى‏دهى تا در ميان [قبيله] بنى سالم ، مسجدى براى بيماران و شب‏هاى بارانى و كهن‏سالان بنا كنيم ؟
پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله در حالى كه عازم تبوك بود ، اجازه فرمود . گفتند : اى پيامبر خدا ! اى كاش مى‏آمدى و در آن ، نماز مى‏خواندى . فرمود : «من ، عازم سفرم . هر گاه به خواست خدا باز گشتم ، مى‏آيم و در آن ، نماز مى‏گزارم» .
هنگامى كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله از تبوك باز گشت ، اين آيه در باره آن مسجد و شخص ابو عامر راهب ، نازل شد ، در حالى كه براى پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله سوگند ياد كرده بودند كه مسجد را به قصد درستكارى و نيكويى مى‏سازند . پس خداوند اين آيه را نازل فرمود : «آنانى كه مسجدى ساختند براى زيان [مسلمانان] و [تقويت] كفر و تفرقه‏افكنى ميان مؤمنان و به انتظار نشستن كسى كه با خدا و پيامبرش به جنگ برخاسته بود»، يعنى ابو عامر راهب كه نزد آنان مى‏آمد و از پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله و يارانش سخن مى‏گفت ، «و آنها سوگند ياد مى‏كنند كه جز كار خير ، قصدى نداشتيم ، در حالى كه خدا گواهى مى‏دهد كه آنها دروغگويند . هرگز در آن مسجد به نماز نايست . بى گمان ، مسجدى كه از نخستين روز بر پايه تقوا بنا شده»يعنى مسجد قبا ... .
پس ، پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله مالك بن دَجشَم (/ دَخشم) خزاعى و عامر بن عَدى ، برادر بنى عمرو بن عوف، را گسيل داشت تا آن را ويران كنند و بسوزانند . مالك به عامر گفت : منتظرم باش تا از خانه‏ام آتشى بياورم . آن گاه ، وارد خانه شد و آتشى آورد و شاخه‏هاى خرما را آتش زد و با آن ، مسجد را به آتش كشاند و سپس از آن جا پراكنده شدند و زيد بن حارثه ، آن جا نشست تا ساختمان بسوزد . سپس فرمان داد تا ديوارش را فرو ريزند .

۴۲۷۶.تفسير القمّي :قَولُهُ : « وَ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَ كُفْرًا »فَإِنَّهُ كانَ سَبَبُ نُزولِها ، أنَّهُ جاءَ قَومٌ مِنَ المُنافِقينَ إلى رَسولِ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله ، فَقالوا : يا رَسولَ اللّهِ ، أتَأذَنُ لَنا أن نَبنِيَ مَسجِدا في بَني سالِمٍ لِلعَليلِ ، وَاللَّيلَةِ المَطيرَةِ ، وَالشَّيخِ الفاني ؟ فَأَذِنَ لَهُم رَسولُ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله وهُوَ عَلَى الخُروجِ إلى تَبوكَ ، فَقالوا : يا رَسولَ اللّهِ ، لَو أتَيتَنا فَصَلَّيتَ فيهِ ، قالَ صلى اللّه عليه و آله : أنا عَلى جَناحِ السَّفَرِ ، فَإِذا وافَيتُ إن شاءَ اللّهُ أتَيتُهُ فَصَلَّيتُ فيهِ .
فَلَمّا أقبَلَ رَسولُ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله مِن تَبوكَ ، نَزَلَت عَلَيهِ هذِهِ الآيَةُ في شَأنِ المَسجِدِ وأَبي عامِرٍ الرّاهِبِ ، وقَد كانوا حَلَفوا لِرَسولِ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله أنَّهُم يَبنونَ ذلِكَ لِلصَّلاحِ وَالحُسنى ، فَأَنزَلَ اللّهُ عَلى رَسولِهِ : « وَ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَ كُفْرًا وَ تَفْرِيقا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِن قَبْلُ » يَعني أبا عامِرٍ الرّاهِبَ ؛ كانَ يَأتيهِم فَيَذكُرُ رَسولَ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله وأَصحابَهُ « وَ لَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَـذِبُونَ * لاَ تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ »^۱يَعني مَسجِدَ قُبا . . . .
فَبَعَثَ رَسولُ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله مالِكَ بنَ الدجشمِ^۲الخُزاعِيَّ ، وعامِرَ بنَ عَدِيٍّ أخا بَني عَمرِو بنِ عَوفٍ ، عَلى أن يَهدِموهُ ويُحرِقوهُ ، فَجاءَ مالِكٌ فَقالَ لِعامِرٍ : اِنتَظِرني حَتّى اُخرِجَ نارا مِن مَنزِلي ، فَدَخَلَ فَجاءَ بِنارٍ وأَشعَلَ في سَعفِ النَّخلِ ، ثُمَّ أشعَلَهُ فِي المَسجِدِ ، فَتَفَرَّقوا ، وقَعَدَ زَيدُ بنُ حارِثَةَ حَتَّى احتَرَقَتِ البَنِيَّةُ ، ثُمَّ أمَرَ بِهَدمِ حايِطِهِ .^۳