و كسانى را كه مشمول شفاعت هستند ، به خوبى بيان فرموده ، اعتقاد به آن را از ضروريات شيعه دانسته اند . ^۱ از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود :
مَن أنكَرَ ثَلاثَةَ أشياءَ فَلَيسَ مِن شِيعَتِنا : المِعراجُ ، وَ المُسائَلَةُ فِى القَبرِ ، وَ الشَّفاعَةُ . ^۲ شيعه ما نيست كسى كه سه چيز را انكار كند: معراج، سؤال قبر ، و شفاعت را .
اعتقاد به معراج پيامبر صلى الله عليه و آله ـ كه در آيه اوّل سوره اسرا بيان شده است ـ ، پرسشى كه در لحظه ورود به عالم برزخ ، انجام مى شود ، همچنين معتقد بودن به مسئله شفاعت در قيامت ، از نشانه هاى پيروان اهل بيت عليهم السلام است و همه شيعيان ، به اين سه رُكن اساسى معتقدند .

انواع شفاعت كنندگان

در روايات اسلامى ، گاه امورى مانند قرآن و خويشاوندان ، به عنوان شفيع و ميانجى ، معرّفى شده اند ، گاه از اعمالى مانند امانتدارى و توبه ، و گاه از افراد خاصّى مانند پيامبر صلى الله عليه و آله ، اهل بيت عليهم السلام ، علما ، شهدا ، مؤمنان و ... ، ^۳ به عنوان شفاعت كنندگان ، ياد شده است . در روايتى ، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، گروهى از شفاعت كنندگان را چنين معرّفى مى فرمايد :
الشُّفَعاءُ خَمسَةٌ : القُرآنُ ، وَ الرَّحِمُ ، وَ الأمانَةُ ، وَ نَبِيُّكُم ، وَ أهلُ بَيتِ نَبِيِّكُم . ^۴ شفاعت كنندگان ، پنج گروه اند : قرآن، خويشاوندى، امانتدارى، پيامبر شما ، و اهل بيت پيامبرتان.
سفارش به فراگيرى قرآن و ارتباط با اين كتاب آسمانى ، به خاطر اعتبار ويژه قرآن در روز قيامت است. همچنين ، بستگان مؤمن هر فرد ، در قيامت مى توانند براى او

ويژه اى ، هر دو گروه را يارى مى كند.

شفاعت ، در قرآن

مادّه «شفع» ، ۳۱ بار در قرآن و در ۲۶ آيه ، آمده است. قرآن ، شفاعت را از آنِ خدا مى داند ^۱ و مى گويد : تنها شفاعت كسانى پذيرفته مى شود كه با اجازه خدا بوده و او از آنان ، خشنود باشد :
«وَ لَا يَشْفَعُونَ إِلَا لِمَنِ ارْتَضَى . ^۲ و جز براى كسى كه [خدا] رضايت دهد، شفاعت نمى كنند». «يَومَئِذٍ لَا تَنفَعُ الشَّفَـعَةُ إِلَا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَـنُ وَ رَضِىَ لَهُ قَوْلًا . ^۳ در آن روز (قيامت) ، شفاعتْ سود نمى بخشد، مگر براى كسى كه [خداى] رحمان ، اجازه دهد و سخنش را بپسندد ».
در نگاه قرآنى ، شفاعتِ كسانى كه شرايط ويژه را ندارند، سودى ندارد و برخى گروه ها ، همچنان بى ياور مى مانند :
«فَمَا لَنَا مِن شَـفِعِينَ . ^۴ در نتيجه ، شفاعتگرانى نداريم». «وَ لَا يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَـعَةٌ . ^۵ و از او ، شفاعتى پذيرفته نيست» .

شفاعت ، در نگاه اهل بيت عليهم السلام

اهل بيت عليهم السلام ، شفاعت در قرآن را تفسير كرده اند و شفاعت كنندگان، شرايط شفاعت