الحَمدُ للّهِِ المُتَجَلِّي لِخَلقِهِ بِخَلقِهِ . ^۱ سپاس ، خداوندى را كه به وسيله آفريده هايش ، بر آفريدگانش آشكار شده است .

۲ . معجزات انبيا عليهم السلام

دومين معناى آيه خدا در قرآن كريم ، معجزات پيامبران است . معجزات پيامبران ، نشانه هاى آشكارى هستند كه كافران و مشركان را به ناتوانى وا مى دارد و قدرت و عظمت الهى را روشن مى نمايد . براى نمونه ، فرعونيان از موسى عليه السلام درخواست آيه (معجزه) كردند و ايشان ، عصاى خويش را به زمين انداخت كه تبديل به اژدها شد و سِحر فرعونيان را باطل كرد :
«قَالَ إِن كُنتَ جِئْتَ بِـئايَةٍ فَأْتِ بِهَآ إِن كُنتَ مِنَ الصَّـدِقِينَ فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِىَ ثُعْبَانٌ مُّبِينٌ . ^۲ [فرعون] گفت : اگر تو با نشانه اى آمده اى ، آن را بياور ، اگر از راستگويانى . پس عصاى خود را بيفكند كه ناگاه ، اژدهايى هويدا شد» .

۳ . پاره اى از سوره

سومين كاربرد آيه در قرآن ، قطعات معيّن از هر سوره است . بنا بر اين ، هر سوره قرآن ، از چندين قطعه تشكيل شده است كه به آن ، آيه مى گويند . چنانچه اين معنا را براى آيه به كار ببريم ، قرآن ، نشانه روشن نبوّتِ پيامبر صلى الله عليه و آله است :
«هُوَ الَّذِى بَعَثَ فِى الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُواْ عَلَيْهِمْ ءَايَـتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَـبَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِن كَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَـلٍ مُّبِينٍ . ^۳ اوست آن كه در ميان مردم درس ناخوانده (عرب) ، پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آيات او را بر آنان ، مى خوانَد و [از آلودگى كفر و اخلاق زشت ، ]پاكشان مى سازد و كتاب (قرآن) و حكمت (انديشه و كردار درست) را به آنان مى آموزد ، و هر آينه ، پيش از اين در گم راهى آشكار بودند» .

لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ . ^۱ و از نشانه هاى او ، خواب شما در شب و روز است و جستجوى شما [روزى خود را] از فزون بخشى اوست . در اين [ نيز ] براى مردمى كه مى شنوند ، قطعا نشانه هايى است » .
و) آفرينش زوج :
«وَ مِنْ ءَايَـتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَ جًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ . ^۲ و از نشانه هاى او ، اين است كه براى شما از [جنس] خودتان همسرانى بيافريد تا بديشان ، آرام گيريد ؛ و ميان شما ، دوستى و مهربانى را نهاد . هر آينه ، در اين كار براى مردمى كه بينديشند ، [ عبرت ها و ]نشانه هايى است» .
ز) آفرينش هر جنبنده اى :
«وَ فِى خَلْقِكُمْ وَ مَا يَبُثُّ مِن دَآبَّةٍ ءَايَـتٌ لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ . ^۳ در آفرينش شما و آنچه از جنبندگان [در زمين] مى پراكَنَد ، براى مردمى كه باور دارند ، نشانه هاست» .
در فرهنگ قرآنى ، هر آنچه غيرِ خداوند است ، نشانه اوست و بر همين اساس ، قرآن ، از برخى پديده هاى مربوط به انسان ، مانند جريان داشتن كشتى بر روى آب هم به عنوان آيه خداوند ، ياد مى كند . ^۴ بنا بر اين ، تمامِ پديده ها ، خدانما هستند و چشم خدا بين ، به هر جا كه بنگرد ، خدا را مى بيند . در روايتى ، امير مؤمنان عليه السلام ، جلوه گرى حق را چنين مى ستايد :