قرار نمى گيرند ؟».
بر پايه روايتى ، امام كاظم عليه السلام در تفسير آيه ياد شده ، با استفاده از معناى لغوى فتنه ـ كه همان گداختن طلا براى گرفتن ناخالصى هاى آن است ـ ، فرمود :
همچنان كه طلا ، گداخته و آزموده مى شود، مردم ، آزموده مى شوند ... همچنان كه طلا ، ناب مى شود، مردم نيز ناب مى شوند. ^۱

۲ . فريب

معناى ديگر فتنه، «فريب» است . خداوند در آيه اى از قرآن ، بندگان را از فريبِ شيطان ، بر حذر مى دارد و مى فرمايد:
«يَـبَنِىءَادَمَ لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَـنُ كَمَآ أَخْرَجَ أَبَوَيْكُم مِّنَ الْجَنَّةِ . ^۲ اى فرزندان آدم ! مبادا شيطان ، فريبتان دهد ، همچنان كه پدر و مادرتان را از بهشت ، بيرون كرد» .
آنچه آدم و حوا عليهماالسلام را از بهشت راند، فتنه و فريب شيطان بود كه آنان را به درختِ ممنوعه نزديك كرد و همان حِرص اندك، آدمى را زمينگير كرد. آرى ! آدم به سبب حرصى اندك ، اسير كُره خاكى شد و امروز ، انسان هاى حريص ، چگونه اميد دارند كه آسمانى شوند؟
در آيه اى ديگر ، خداوند به پيامبرش فرموده كه خداوند ، تو را از فريب ، رهانيد :
«وَ إِن كَادُواْ لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِى أَوْحَيْنَآ إِلَيْكَ لِتَفْتَرِىَ عَلَيْنَا غَيْرَهُ وَ إِذًا لَا تَّخَذُوكَ خَلِيلاً * وَ لَوْلَا أَن ثَبَّتْنَـكَ لَقَدْ كِدتَّ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْـئا قَلِيلاً . ^۳ همانا نزديك بود كه تو را از آنچه به تو وحى كرديم ، بلغزانند و بگردانند ، تا بر ما ، جز آنچه را [كه وحى كرديم ، ] بربافى و آن گاه ، تو را به دوستى بگيرند ؛ و اگر نه

امامان عليهم السلام را از لغزش در عقيده ، اخلاق و عمل ، باز داشت و از فرو افتادن به هلاكتگاه انواع فتنه ها ، رَهانيد و از همه آلودگى ها ، پاك نمود .

انواع فتنه ها

واژه «فتنه» ، در آيات قرآن و روايات معصومان عليهم السلام ، معانى گوناگونى دارد كه دو معناى آن ، پُركاربردتر است: آزمايش و فريب .

۱ . آزمايش

معناى اوّل «فتنه» ، عبارت از آزمايش است ؛ امّا بايد توجه داشت كه آزمون الهى برخلاف آزمون هاى بشر ، براى دانستن نيست. در آزمايش هاى بشرى، امتحان براى تعيين سطح معلومات فراگيرندگان دانش برگزار مى شود ؛ امّا آزمايش الهى براى شكوفايى استعدادهاى انسان است. خدا ، دنيا را سراى آزمايش قرار داد تا آنان كه شايسته اند ، به او نزديك شوند و به كمال انسانيت ، دست يازند ، و آنان كه كوتاهى مى كنند، از مسير كمال ، باز مانند. خداوند ، از هر وسيله اى براى آزمايش بندگانش بهره برده است:
«وَاعْلَمُواْ أَنَّمَآ أَمْوَ لُكُمْ وَأَوْلَـدُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ . ^۱ و بدانيد كه دارايى ها و فرزندانتان ، [مايه] آزمايش اند ؛ و خداست كه نزد او پاداشى بزرگ است» .
پاداش الهى ، در انتظار بندگانى است كه در آزمون الهى سرفراز شوند. آنچه مؤمنان را از مدّعيان ايمان ، باز مى شناسانَد ، كسب موفّقيّت در آزمايش هاى الهى است ؛ زيرا در بارگاه ربوبى ، ادّعاى ايمان ، پذيرفتنى نيست :
«أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُواْ أَن يَقُولُواْ ءَامَنَّا وَ هُمْ لَا يُفْتَنُونَ . ^۲ آيا مردم پنداشته اند كه تا گفتند : «ايمان آورديم» ، رها مى شوند و مورد آزمايش ،