«أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ . ^۱ آگاه باشيد كه دل ها به ياد خدا آرام مى يابد ! » .
۲ . قرآن . معناى ديگر ذكر ، قرآن است :
«وَ أَنزَلْنَآ إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ . ^۲ و اين ذكر (قرآن) را به سوى تو ، فرو فرستاديم تا براى مردم ، آنچه را كه به سوى آنان ، فرو فرستاده شده است ، به روشنى بيان كنى » .
در اين آيه ، ذكر ، به معناى قرآن است و بر پيامبر صلى الله عليه و آله واجب است كه آيات الهى را براى مردم ، روشن سازد .
۳ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله . معناى سوم ذكر ، شخص پيامبر صلى الله عليه و آله است :
«قَدْ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا رَّسُولًا يَتْلُواْ عَلَيْكُمْ ءَايَـتِ اللَّهِ . ^۳ همانا خدا به سوى شما ذكرى فرو فرستاده است ؛ فرستاده اى كه آيات خدا را بر شما مى خوانَد » .
در اين آيه ، «ذكر» ، موصوف و «رسول» ، صفت آن است .

بررسى مفهوم «ذكر» و «اهل ذكر»

گفتنى است كه كاربرد ذكر در آيات قرآن و متون روايى ، بسيار گسترده است و تنها در نمونه هاى ياد شده ، منحصر نيست ؛ بلكه ذكر ، به معناى نماز ، قرائت قرآن ، تسبيح ، دعا و ... به كار رفته است ؛ ^۴ امّا در همه موارد ، معناى اصلى آن ، به نوعى مشاهده مى شود . براى نمونه ، به اوراد زبانى ، ذكر مى گويند ؛ زيرا غفلت را از آدمى مى زُدايد و او را در ياد خدا ، فرو مى برد . همچنين ، نماز نيز ذكر است ؛ زيرا فلسفه اصلى وجوب

( ۴۲ )

۰.و أهْلِ الذِّكْرِ

۰.و اهل ذكر ...

توضيح واژه ها :

أهْل : بنا بر مضاف اليه اين واژه ، معنايش متفاوت مى شود : خويشاوندان ، ايل و تبار ، پيروان ، وابستگان ، ويژگان . ^۱
الذِّكْر : ياد ، يادآورى ، يادكرد ، دعا به درگاه خدا . ^۲

شرح

توصيف امامان عليهم السلام با عنوان «أهل الذِّكر» ، به آيه «فَسْـئلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُون ؛ ^۳ اگر خود نمى دانيد ، از اهل ذكر بپرسيد » ، اشاره دارد . پيش از بازكاوى تركيب «أهل الذّكر» ، معانى گوناگون «ذكر» در قرآن را بررسى مى نماييم .

معانىِ «ذكر» در قرآن

واژه ذكر ، در قرآن ، بارها تكرار شده است . برخى از معانى ذكر در قرآن ، چنين است :
۱ . ياد . در شمارى از آيات قرآن ، معناى اصلى واژه ذكر ، يعنى ياد ، اراده شده است كه براى نمونه ، اين آيات را مى توان بر شمرد :
«أَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِكْرِى . ^۴ نماز را براى يادكرد من ، بخوان» .