( ۱۳ )

۰.وَ أرْكانَ الْبِلادِ .

۰.و اركان سرزمين ها ...

توضيح واژه ها

أركان : جمع «رُكن» ، به معناى جزء مهم هر چيزى ، ستون ، تكيه گاه . ^۱
البِلاد : جمع «بَلَد» ، به معناى شهر ، آبادى ، سرزمين ، قطعه زمينى كه به تملّك كسى در آمده باشد ، آباد يا غير آباد . گاهى نيز به معناى كشور است . ^۲

شرح

عنصر مهمّى كه نبودِ آن ، سبب نابودى شى ء مى گردد ، «رُكن» ناميده مى شود . اعضاى رئيسيه انسان ، مانند قلب و سر ، از اركان بدن انسان هستند ، زيرا زندگى آدمى ، وابسته به قلب و سر اوست . پس وجود هر چيزى ، به وجود رُكن آن شى ء ، وابسته است و از سويى ، رُكن ، سبب تقويت اجزاى مهم مى گردد . تپش قلب ، پشتوانه حركت دست ، پا و ديگر اعضاى مهم بدن است .

اسباب آرامش و پايدارى زمين

در تفسير جمله «أركان البلاد» ، گروهى اهل بيت عليهم السلام را رُكن معنوى زمين ، معرّفى مى نمايند و وجود آنان را سبب تقويت ابعاد معنوى جهان مى دانند ؛ امّا همان طور كه علّامه مجلسى آورده ، به نظر مى رسد كه اركان معنوى ، در قسمت هاى پيشين

فراهم شدن زمينه حكومت ، تدبيرى مانند على عليه السلام را به كار مى بستند . خورشيد خراسان ، على بن موسى الرضا عليه السلام ، در باره ويژگى امام مى فرمايد :
مُضطَلِعٌ بِالإمامَةِ ، عالِمٌ بِالسِّياسَةِ . ^۱ در رهبرى ، توانمند و از سياست ، آگاه است .
تأمّل در زندگى اهل بيت عليهم السلام نشان مى دهد كه آن بزرگواران ، در تمامى دوران ها ، براى سالم سازى جامعه ، بهترين تدبيرها را انديشيده اند . صلح امام حسن عليه السلام ، مظلوميّت شيعه را در كربلا به نمايش گذارد و قيام امام حسين عليه السلام و بازخوانى حماسه عاشورا توسّط امام سجّاد عليه السلام ، زمينه علمى دوران امام باقر عليه السلام را فراهم آورد تا با كوشش هاى امام صادق عليه السلام ، مبانى شيعه جعفرى شناسانده شود . امام كاظم عليه السلام نيز با نصب وكيل و تشكيل سازمان وكالت ، گستره حضور شيعيان را افزايش داد ، آن چنان كه در دوران امام رضا عليه السلام ، شيعيان در خراسان ، مازندران ، قم ، رى ، يمن و ... پايگاه هايى ويژه داشتند . دوران كوتاه ، امّا پُر برگ و بار حضور امام رضا عليه السلام در خراسان ، باعث شد تا مباحث امامت ـ كه پيش از آن ، براى خواصْ مطرح مى شد ـ ، براى همه مردم تبيين گردد ، آن سان كه پس از امام رضا عليه السلام ، انشعاب مهمّى در شيعه رُخ ندهد و شيعيان ، به راحتى امامتِ امام هشت ساله (امام جواد عليه السلام ) را بپذيرند . سياست سه پيشواى متأخّر ما ، يعنى امام جواد ، امام هادى و امام حسن عسكرى عليهم السلام ، نظارت بر عملكرد شيعيان و پاسخ گويى به شُبهات آنان از طريق عالمان دينى بود . سياست «مراجعه به عالم» ، جانشين «مراجعه به امام» گرديد و شيعه براى پذيرش غيبت دوازدهمين پيشواى خويش ، آماده شد .
در نهايت ، بايد گفت : اگر چه امامان به تناسب روزگار ، راه كارهاى سياسى متفاوتى داشته اند ؛ امّا مبانى سياسى آنان ، همسان است و حكومت مهدوى نيز با همان مبانى حكومت علوى بر پا مى گردد . به اميد آن روز !