فصل پنجم: آثار و لوازم قاعده در بحث عدل الهی

در بخش ادله عقلی قاعده، آثار و لوازم قاعده در اصول پنج‌گانه اعتقادی و شریعت و اخلاق، بیان شد. در اینجا به چند نتیجه قاعده در مباحث عدل الهی بر محور تجرید الاعتقاد خواجه نصیر و شرح علّامه حلّی بر آن، می‌پردازیم.

۱. اثبات غرض برای افعال خدا

استدلال متکلمان امامی و معتزلی بر اثبات غرض در افعال خدا این است که نفی غرض مستلزم عبث است و عبث قبیح است و خداوند از فعل قبیح مبرّاست.^۱ این استدلال مبتنی بر حُسن و قُبح عقلی است.

۲. نفی اراده قبیح از خدا

همان‌گونه که انجام فعل قبیح، عقلاً قبیح است، اراده فعل قبیح نیز عقلاً قبیح است.

سرباز تحت اشراف و نظارت و فرمان فرمانده است، پس فضایل اخلاقی باید چنین وضعیتی را نسبت به عقل داشته باشند، یعنی عقل فضایل اخلاقی را درک می‌کند و این که باید آنها را انجام داد. بدین‌سان، عقل نسبت به فضایل اخلاقی شبیه فرمانده نسبت به سربازان است.