شهرستانی در مورد اصحاب بشر بن معتمر (م۲۲۶) و اصحاب ابو موسی المردار (م۲۲۶) نیز عباراتی بکار میبرد که دال بر اعتقاد به حُسن و قُبح عقلی است.۱
شیخ مفید (م۴۱۳) دیدگاه جمهور امامیه و معتزله (غیر از ضرار و پیروانش) و گروهی از زیدیه و خوارج و برخی اهل حدیث را، دربرابر جمهور اهل سنت (اهل حدیث و اشاعره متقدم)، تا انتهای قرن چهارم را در کتاب اوائل المقالات چنین توصیف میکند:
لا عبث فی صنعه ولا تفاوت فی خلقه ولا قبیح فی فعله جلّ عن مشاركة عباده فی الأفعال وتعالى عن اضطرارهم إلى الأعمال لا یعذب أحداً إلا على ذنب فعله ولا یلوم عبداً إلا على قبیح صنعه لا یظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ وإِنْ تَكُ حَسَنَةً یضاعِفْها ویؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْراً عَظِیماً وعلى هذا القول جمهور أهل الإمامیة وبه تواترت الآثار عن آل محمد صلی الله علیه و الهو إلیه یذهب المعتزلة بأسرها إلا ضرارا منها وأتباعه وهو قول كثیر من المرجئة وجماعة من الزیدیة والمحكمة ونفر من أصحاب الحدیث وخالف فیه جمهور العامة وبقایا ممن عددناه.۲
شیخ مفید در مواضع مختلف به قاعده حُسن و قُبح عقلی اشاره میکند. از جمله در لزوم انقطاع عِقاب مؤمن مرتکب کبیره، به ظلم بودن عِقاب ابدی مؤمن استناد میکند و این مطلب را حکم عقل و نقل دانسته و آن را به شیعه نسبت میدهد:
غیر أنهم إن عوقبوا فلا بد من انقطاع عِقابهم ونقلهم من النار إلى الجنّة لیوفیهم اللّه تبارك وتعالى جزاء أعمالهم الحسنة الصالحة التی وافوا بها الآخرة من المعارف والتوحید والإقرار بالنبوة والأئمة والأعمال الصالحات لأنه لا یجوز فی حكم العدل أن یأتی العبد بطاعة ومعصیة فیخلد فی النار
