787
گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله

نَسخ كرده است. سپس خداوند سبحان، در پايان سوره نازل فرمود: «مشركان را هر جا يافتيد، بكشيد و آنان را بگيريد و حبسشان كنيد»۱ (تا آخر آيه) و از جمله موارد نَسخ، آن است كه خداوند متعال، جنگ را بر امّت، واجب كرد و براى يك مرد، جنگ با ده مشرك را قرار داد و فرمود: «اگر از شما بيست تن پايدار باشند، بر دويست تن چيره مى‌شوند»۲ (تا آخر آيه). سپس خداوند سبحان، آن را نَسخ كرد و فرمود: «اكنون، خداوند از [تكليف] شما كاست و دانست كه ضعف داريد. پس اگر از شما صد تن پايدار باشند، بر دويست نفر چيره مى‌شوند»۳ (تا آخر آيه) و با اين آيه، آيات قبل از اين را نَسخ نمود و اين گونه شد كه مؤمنانى كه از برابر مشركانى مى‌گريزند كه بيش از دو برابرشان هستند، فرار كننده از جنگ شمرده نمى‌شوند و اگر عدّه مشركان كمتر از دو برابر بود، فرارى از جنگ شمرده مى‌شوند».
تا آن جا كه على عليه‌السلام فرمود: «اين سخن خداوند سبحان: «با مردم به نيكى سخن بگوييد»۴ نَسخ شده است. منظور از "مردم"، يهود هستند كه پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله با آنها آتش‌بس بر قرار كرده بود. هنگامى كه ايشان از جنگ تبوك باز گشت، خداوند متعال، اين آيه را نازل فرمود: «با كسانى كه به خدا و آخرت ايمان نمى‌آورند، بجنگيد» تا اين سخن خداى متعال: «در حالى كه خوار شدگان اند»۵. اين آيه، آن آتش‌بس را نَسخ كرد».۶

1.. توبه : آيه ۵ .

2.. انفال : آيه ۶۵ .

3.. انفال : آيه ۶۶ .

4.. بقره : آيه ۸۳ .

5.. توبه : آيه ۲۹ .

6.. قالَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه‌السلام في ذِكرِ النّاسِخِ وَالمَنسوخِ : ومِنهُ أنَّ اللّه‌َ تَبارَكَ وتَعالى لَمّا بَعَثَ مُحَمَّدا أمَرَهُ في بَدءِ أمرِهِأن يَدعُوَ بِالدَّعوَةِ فَقَط ، وأَنزَلَ عَلَيهِ : « يَـأَيُّهَاالنَّبِىُّ إِنَّـا أَرْسَلْنَـكَ شَـهِدًا وَ مُبَشِّرًا وَ نَذِيرًا * وَ دَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِرَاجًا مُّنِيرًا * وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ بِأَنَّ لَهُم مِّنَ اللَّهِ فَضْلاً كَبِيرًا * وَ لاَ تُطِعِ الْكَـفِرِينَ وَ الْمُنَـفِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفَى بِاللَّهِ وَكِيلاً » ، فَبَعَثَهُ اللّه‌ُ بِالدَّعوَةِ فَقَط ، وأَمَرَهُ ألاّ يُؤذِيَهُم ، فَلَمّا أرادوهُ بِما هَمّوا بِهِ مِن تَبييتٍ أمَرَهُ اللّه‌ُ تَعالى بِالهِجرَةِ وفَرَضَ عَلَيهِ القِتالَ ، فَقالَ سُبحانَهُ : « أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَـتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُـلِمُواْ وَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ » .
فَلَمّا أمَرَ النّاسَ بِالحَربِ جَزِعوا وخافوا ، فَأَنزَلَ اللّه‌ُ تَعالى : « أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّواْ أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُواْ الصَّلَوةَ وَءَاتُواْ الزَّكَوةَ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْيَةً وَقَالُواْ رَبَّنَا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتَالَ لَوْلاَ أَخَّرْتَنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ »إلى قَولِهِ سُبحانَهُ : « أَيْنَمَا تَكُونُواْ يُدْرِككُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنتُمْ فِى بُرُوجٍ مُّشَيَّدَةٍ » ، فَنَسَخَت آيَةُ القِتالِ آيَةَ الكَفِّ .
فَلَمّا كانَ يَومُ بَدرٍ وعَرَفَ اللّه‌ُ تَعالى حَرَجَ المُسلِمينَ ، أنزَلَ عَلى نَبِيِّهِ : « وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ » .
فَلَمّا قَوِيَ الإِسلامُ وكَثُرَ المُسلِمونَ أنزَلَ اللّه‌ُ تَعالى : « فَلاَ تَهِنُواْ وَ تَدْعُواْ إِلَى السَّلْمِ وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللَّهُ مَعَكُمْ وَ لَن يَتِرَكُمْ أَعْمَــلَكُمْ » ، فَنَسَخَت هذِهِ الآيَةَ الَّتي أذِنَ لَهُم فيها أن يَجنَحوا ، ثُمَّ أنزَلَ اللّه‌ُ سُبحانَهُ في آخِرِ السّورَةِ : « فَاقْتُلُواْ الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ » إلى آخِرِ الآيَةِ ، ومِن ذلِكَ أنَّ اللّه‌َ تَعالى فَرَضَ القِتالَ عَلى الاُمَّةِ ، فَجَعَلَ عَلَى الرَّجُلِ الواحِدِ أن يُقاتِلَ عَشَرَةً مِنَ المُشرِكينَ ، فَقالَ : « إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَـبِرُونَ يَغْلِبُواْ مِاْئَتَيْنِ » إلى آخِرِ الآيَةِ .
ثُمَّ نَسَخَها سُبحانَهُ فَقالَ : « الْـٔـنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا فَإِن يَكُن مِّنكُم مِّاْئَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُواْ مِاْئَتَيْنِ » إلى آخِرِ الآيَةِ ، فَنَسَخَ بِهذِهِ الآيَةِ ما قَبلَها ، فَصارَ مَن فَرَّ مِنَ المُؤمِنينَ فِي الحَربِ إن كانَت عِدَّةُ المُشرِكينَ أكثَرَ مِن رَجُلَينِ لِرَجُلٍ لَم يَكُن فارّا مِنَ الزَّحفِ ، وإن كانَتِ العِدَّةُ رَجُلَين لِرَجُلٍ كانَ فارّا مِنَ الزَّحفِ .
وساقَ الحَديثَ إلى قَولِهِ عليه‌السلام : ونُسِخَ قَولُهُ سُبحانَهُ : « وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا » يَعنِي اليَهودَ حينَ هادَنَهُم رَسولُ اللّه‌ِ صلى‌الله‌عليه‌و‌آله ، فَلَمّا رَجَعَ مِن غَزاةِ تَبوكَ أنزَلَ اللّه‌ُ تَعالى : « قَـتِلُوا الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلاَ بِالْيَوْمِ الأَْخِرِ » إلى قَولِهِ تَعالى : « وَهُمْ صَـغِرُونَ » ، فَنَسَخَت هذِهِ الآيَةُ تِلكَ الهُدَنَةَ بحار الأنوار : ج ۱۹ ص ۱۷۵ ح ۱۹ .


گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله
786

محمّد صلى‌الله‌عليه‌و‌آله را مبعوث كرد، در همان آغاز به او فرمان داد كه تنها به دعوت بپردازد و بر او نازل فرمود: «اى پيامبر ! ما تو را گواه و بشارت دهنده و هشدار دهنده فرستاديم * و دعوت كننده به سوى خدا به فرمان او، و چراغى تابناك * و مؤمنان را بشارت بده كه از جانب خدا بخششى بزرگ دارند * از كافران و منافقان فرمان مبر و از آزارشان بگذر، و به خدا توكّل كن، كه كارسازى [چون] خدا كفايت مى‌كند»۱. بنا بر اين، خداوند متعال، او را در آغاز، تنها براى دعوت بر انگيخت و دستور داد كه آنها (كافران و منافقان) را [با جنگ]آزار ندهد.
هنگامى كه مشركان تصميم گرفتند او را در خواب ترور كنند، خداوند متعال به او دستور هجرت داد و جنگ را بر او واجب نمود و فرمود: «به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل شده، اجازه داده شد [كه بجنگند] ؛ چرا كه مورد ظلم قرار گرفته‌اند، و بى گمان، خداوند بر يارى آنان تواناست»۲.
وقتى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله مردم را به جنگ فرمان داد، بى‌تابى كردند و ترسيدند. پس خداوند متعال، اين آيه را نازل فرمود: «آيا نديدى كسانى را كه به آنان گفته شده بود: [فعلاً از جنگيدن،] دست نگه داريد و نماز بر پا داريد و زكات بدهيد، و[لى] همين كه جنگيدن بر آنان مقرّر شد، ناگهان تعدادى از آنان از مردم (مشركان مكّه) ترسيدند، مانند ترس از خدا يا ترسى بيشتر ؟ و گفتند: پروردگارا ! چرا بر ما جنگ مقرّر كردى ؟ چرا ما را تا مدّتى كوتاه مهلت ندادى ؟»، تا اين سخن خداى سبحان: «هر كجا باشيد، مرگ، شما را در مى‌يابد، هر چند در برج‌هاى استوار باشيد»۳. بدين ترتيب، آيه جنگ، آيه دست نگه داشتن را نَسخ كرد.
در جنگ بدر، وقتى خداوند، مشكلات مسلمانان را ديد، بر پيامبرش اين آيه را فرو فرستاد: «اگر به صلح گراييدند، تو [نيز] به آن گراى و بر خداوند، توكّل كن»۴.
و هنگامى كه اسلام، قوى و جمعيت مسلمانان فراوان شد، خداوند متعال، نازل فرمود: «پس سستى نورزيد و [كافران را] به صلح فرا نخوانيد، در حالى كه شما برتريد و خداوند با شماست و از [ارزش]اعمالتان هرگز نخواهد كاست»۵. پس اين آيه، آيه‌اى را كه در آن گرايش به صلح روا دانسته شده،

1.. احزاب : آيه ۴۵ ـ ۴۸ .

2.. حج : آيه ۳۹ .

3.. نساء : آيه ۷۷ و ۷۸ .

4.. انفال : آيه ۶۱ .

5.. محمّد : آيه ۳۵ .

  • نام منبع :
    گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، عبدالهادي مسعودي (مترجم)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 21381
صفحه از 868
پرینت  ارسال به