41
گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله

روز خود را در حالى آغاز كردم كه به خدا ايمان دارم و بر آيين و سنّت محمّد و آيين و سنّت على، و آيين و سنّت اوصيايم.

۲. سنّت به معناى عمل مستحب

گاهى «سنّت» در معناى مطلق عمل مستحب به كار مى‌رود و در برابر فرض، فريضه يا مكتوبه (به معناى عمل واجب) قرار مى‌گيرد. در بسيارى از روايات، اين معنا از سنّت، مورد توجّه قرار گرفته است. براى نمونه، امام باقر عليه‌السلام يا امام صادق عليه‌السلام در باره لزوم نماز جماعت مى‌فرمايد:

الصَّلَواتُ فَريضَةٌ وَ لَيسَ الاِجتِماعُ بِمَفروضٍ فِى الصَّلاةِ كُلِّها وَ لكِنَّها سُنَّةٌ.۱

نمازها[ى يوميّه] واجب هستند ؛ ولى جماعت خواندن نماز، واجب نيست ؛ بلكه مستحب است.

امام رضا عليه‌السلام نيز در باره غسل جمعه و فطر و اضحى فرموده است:

سُنَّةٌ وَ لَيسَ بِفَريضَةٍ.۲

سنّت (مستحب) است و واجب نيست.

۳. سنّت به معناى واجب غير قرآنى

برخى از احكام واجب، در قرآن ذكر شده‌اند كه در اصطلاح روايى و فقهى، «فرض اللّه‌» ناميده مى‌شوند. اعمال واجبى كه در قرآن به آنها اشاره نشده و تنها از طريق پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و اهل بيت عليهم‌السلام تبيين شده‌اند، «سنّت» ناميده مى‌شود. سنّت در اين معنا، عمل واجب غير قرآنى است. حسين بن نضر مى‌گويد: يَغتَسِلُ الجُنُبُ وَ يُترَكُ المَيِّتُ لِأَنَّ هذا فَريضَةٌ وَ هذا سُنَّةٌ.۳ از امام رضا عليه‌السلام در باره گروهى سؤال كردم كه در سفرند. يكى از آنها مى‌ميرد و همراه آنان نيز شخصى جُنُب است، در حالى كه آب موجود در نزد آنان، اندك است و به اندازه غسل كردن

1.. الكافى : ج ۳ ص ۳۷۲ ح ۶ ، تهذيب الأحكام : ج ۳ ص ۲۴ ح ۸۳ .

2.. ر . ك : ص ۶۳ ح ۵۹ .

3.. تهذيب الأحكام : ج ۱ ص ۱۱۰ ح ۲۸۷ وص ۱۰۹ ح ۲۸۶ ، كتاب من لا يحضره الفقيه : ج ۱ ص ۱۰۸ ح ۲۲۳ .


گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله
40

سنّت بدين معنا، يكى از ادلّه اربعه و به عنوان حجّت شرعى، شمرده مى‌شود و در مقابل «بدعت» قرار مى‌گيرد. مراد از بدعت، چيزى است كه بدون استناد به منبع وحيانى، به عنوان شريعت لحاظ شود.

در برخى از احاديث، اين معنا از سنّت مورد توجّه قرار گرفته است:

جاءَ رَجُلٌ إلى أميرِ المُؤمِنينَ عليه‌السلام فَقالَ: أخبِرنى عَنِ السُّنَّةِ وَ البِدعَةِ... فَقالَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه‌السلام: السُّنَّةُ ما سَنَّ رَسولُ اللّه‌ِ صلى‌الله‌عليه‌و‌آله، وَ البِدعَةُ ما اُحدِثَ مِن بَعدِهِ.۱

شخصى نزد امير مؤمنان عليه‌السلام آمد و گفت: مرا از سنّت و بدعت... خبر ده. امير مؤمنان عليه‌السلام فرمود: سنّت چيزى است كه پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله بنيان نهاده است و بدعت، چيزى است كه پس از ايشان [و به نام دين]، پديد آمده باشد.

سنّت بدين معنا، هم در بردارنده اعمال واجب و هم در بردارنده اعمال مستحب است.

امير مؤمنان عليه‌السلام در تبيين اين معناى «سنّت» فرموده است:

السُّنَّةُ سُنَّتانِ: سُنَّةٌ فى فَريضَةٍ، الأَخذُ بِها هُدىً وَ تَركُها ضَلالَةٌ، وَ سُنَّةٌ فى غَيرِ فَريضَةٍ، الأَخذُ بِها فَضيلَةٌ وَ تَركُها غَيرُ خَطيئَةٍ.۲

سنّت، دو گونه است: سنّت واجب كه عمل به آن، موجب هدايت است و ترك آن گم‌راهى، و سنّت غير واجب كه عمل به آن، فضيلت است و ترك آن، گناه نيست.

در دانش حديث، «سنّت» به گونه مطلق و بدون اضافه شدن به فردى، ناظر به روشن پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله است. سنّت، گاه به اشخاص ديگر بويژه اهل بيت عليهم‌السلام نيز اضافه مى‌شود كه به معناى سيره و روش همان فرد است. براى نمونه، در دعاى صبح كه از امام باقر عليه‌السلام و امام صادق عليه‌السلام روايت شده، آمده است:

أصبَحتُ بِاللّه‌ِ مُؤمِنا عَلى دِينِ مُحَمَّدٍ و سُنَّتِهِ و دِينِ عَلىٍّ و سُنَّتِهِ و دِينِ الأوصياءِ و سُنَّتِهِم.۳

1.. ر . ك : ص ۴۵ ح ۳ .

2.. الخصال : ص ۴۸ ح ۵۴ ، الكافى : ج ۱ ص ۷۱ ح ۱۲ .

3.. الكافى : ج ۲ ص ۵۲۲ ح ۴ .

  • نام منبع :
    گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، عبدالهادي مسعودي (مترجم)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 21394
صفحه از 868
پرینت  ارسال به