35
گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله

۷. ايجاد ارتباط ميان رفتار و گفتار

رفتار هر شخص، نماد بيرونى مجموعه‌اى از عوامل تأثيرگذار است كه در پشت صحنه، چگونگى آن رفتار را تعيين مى‌كنند. به عبارت ديگر، فعل و رفتار، حالتى اجمالى و لبّى دارد و تبيين كننده عوامل مؤثّر بر پديد آمدن آن نيست. از اين رو نياز است كه رفتار معصومان باگفتار آنان و آيات قرآنى، سنجيده و ملاك و معيار عمل آنان روشن شود. بدون اين تفسير و تبيين، نمى‌توان بسيارى از رفتارهاى معصومان عليهم‌السلام را تجزيه و تحليل نمود. بدين جهت در مجموعه پيش رو، افزون بر گزارش رفتار، آيات قرآنى و احاديث نبوى ناظر بِدان هم گزارش شده است تا تحليل رفتار با دقّت بيشترى همراه شود.

۸. توجّه به اسباب اختلاف رفتار

معصومان عليهم‌السلام همگى نور واحد و استمرار يك حقيقت مجسّم اند كه مطابق با شرايط و مقتضيات زمانى و مكانى، شيوه صحيح رفتارى را بر مى‌گزينند ؛ كه شيوه‌اى هميشه مطابق واقع است و ناهمگونى را بر نمى‌تابد. با اين وجود، گاه در مجموعه گزارش‌هاى رفتارى معصومان عليهم‌السلام، مواردى از اختلاف و حتّى تعارض مشاهده مى‌شود كه محتاج دقّت افزون‌تر است. در اين موارد، اسباب و عوامل و چرايى پديد آمدن رفتار، بيش از چيستى اصل فعل، اهمّيت مى‌يابند. از اين رو لازم است رفتار به ظاهر دوگانه پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و اهل بيت عليهم‌السلام با توجّه به قرائن صدورى آن، تحليل شود و اختلاف ظاهرى رفتار و چرايى آن، تبيين گردد.

از اين منظر، صلح امام حسن عليه‌السلام با قيام امام حسين عليه‌السلام اختلافى ندارد ؛ چرا كه هر دو از يك منبع، سرچشمه مى‌گيرند و اصول حاكم بر آن دو، يكسان اند و تنها اسباب پديد آمدن آنها متفاوت است.

نكته مهم در اين مرحله، پرهيز از مشابه‌سازى تاريخى بدون توجّه به چرايى پديد آمدن رفتار معصوم عليه‌السلام است. مشابه‌سازى بدون شناسايى عوامل پديدارى، اشتباهى بزرگ است كه ناشى از عدم درك تفاوت قضاياى خارجى با قضاياى حقيقى بوده، گاه سبب كج‌فهمى و حتّى انحراف مى‌گردد.

مرحله سوم: الگوسازى

نكته بسيار مهم در تحليل سيره نبوى و سيره ساير معصومان، عصرى‌سازى و روزآمد


گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله
34

خاص شكل گرفته است ـ نمى‌توان در شرايط متفاوت با آن، كارآمد شمرد. از اين رو لازم است ضمن زدودن ويژگى‌هاى محيطى تأثيرگذار در رفتار، به اصول حاكم بر رفتار پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و اهل بيت عليهم‌السلام دست يافت و آن را به عنوان معيار و ملاك سبك زندگى مطرح كرد.

گفتنى است كه فراوانى گونه‌اى خاص از رفتار پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و اهل بيت عليهم‌السلام در فضاهاى متفاوت مى‌تواند فعل خارجى و شخصى را به قضيّه حقيقى پيوند زند. از اين رو فراوانى و استمرار انجام رفتار خارجى، نمايانگر سيره و سنّت شمرده مى‌شود.

۶. در نظر گرفتن قرائن اثر گذار

مجموعه گزارش‌هاى جمع‌آورى شده، در بر دارنده شمارى از قرائن اند كه توجّه به آنها، فهم دقيق ملاك هاى حاكم بر پديد آمدن رفتار را تسهيل مى‌كنند. افزون بر آگاهى از قرائن صدورى، شخصيتِ گزارشگر اوّل، رفتار و دقّت، ظرافت‌سنجى، ضابط بودن، تمايلات و... او نيز مى‌بايد مورد توجّه قرار گيرد.

گزارش هند بن ابى هاله از صفات پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله، آن سان ظريف و دقيق است كه او را با عنوان «وصّاف النبى (توصيفگر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله)» شهره كرده است. گزارش رجاء بن ابى ضحّاك، مأمور استخباراتى مأمون، در اعزام امام رضا عليه‌السلام از مدينه تا مرو نيز اين گونه است.

متأسّفانه شمارى از رفتارهاى گزارش شده از دقّت و ظرافت لازم، برخوردار نيستند ؛ زيرا گزارشگر صرفاً به بيان ساده مشاهدات خود از كلّيت رفتار معصوم عليه‌السلام بسنده كرده و ظرافت‌هاى موجود در آن را درك ننموده است. آگاهى از ظرافت فهمى گزارشگر اوّل، با جمع‌آورى مجموعه گزارش‌هاى حديثى و تاريخى او، افراز و آناليز جزئيات آن و مقايسه با جزئيات موجود در گزارش‌هاى مشابه كه از طريق غير او بيان شده، امكان‌پذير است.

همچنين توجّه به فهم و برداشت عالمان پيشين، پژوهشگر را با قرائن بيشترى آشنا مى‌كند. توجّه به فهم رفتار و قواعد حاكم بر آن در گفتار و تحليل عالمان پيشين، به اتقان برداشت پژوهشگر از رفتار پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله كمك مى‌كند و او را از در افتادن به كج‌فهمى باز مى‌دارد ؛ زيرا سليقه و تمايلات پژوهشگر، گاه سبب آسيب‌ديدگى تحليل از رفتار معصومان مى‌گردد. افزون بر آن، ظرافت‌هاى فهم پيشينيان، به فهم دقيق‌تر و عميق‌تر رفتار معصومان خواهد انجاميد.

  • نام منبع :
    گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، عبدالهادي مسعودي (مترجم)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20983
صفحه از 868
پرینت  ارسال به