۱۵ / ۳

مدارا با دشمنان

۲۴۳. امام باقر عليه‌السلام: مردى يهودى بر پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله وارد شد و عايشه نزد ايشان بود. يهودى گفت: السّام عليكم (مرگ بر شما باد) ! پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله فرمود: «عليكم (بر شما باد!)».
پس از آن، فرد ديگرى داخل شد و همان را گفت و پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله همان پاسخ را به او رد نمود، چنان كه بر همراهش رد نموده بود. پس از آن، فردى ديگر داخل شد و همان را گفت. پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله به او نيز همان پاسخ را داد، چنان كه به دو همراهش پاسخ داده بود. [در اين جا بود كه] عايشه به خشم آمد و گفت: مرگ و خشم و نفرين بر شما باد، اى گروه يهود ! اى برادران ميمون و خوك !
پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله به او فرمود: «اى عايشه ! فحش و دشنام اگر تجسّم يابد، به شكل بدى تجسّم مى‌يابد ؛ ولى مدارا هرگز بر چيزى گذاشته نشده، مگر آن كه آن را آراسته است، و هرگز از چيزى برداشته نشده، مگر آن كه آن را زشت ساخته است».
عايشه گفت: اى پيامبر خدا! آيا گفتار ايشان را نشنيدى كه مى‌گويند: السّام عليكم؟
فرمود: «آرى، شنيدم. آيا نشنيدى آنچه را كه به ايشان باز گرداندم و گفتم: عليكم ؟ پس هر گاه مسلمانى بر شما سلام داد، بگوييد: "سلامٌ عليكم"، و چون كافرى بر شما سلام كرد، بگوييد: "عليك (بر تو باد!)"».^۲

1.. كانَ أليَنَ النّاسِ ، وأَكرَمَ النّاسِ ، وكانَ رَجُلاً مِن رِجالِكُم إلاّ أنَّهُ كانَ ضَحّاكا بَسّاما الطبقات الكبرى : ج ۱ص ۳۶۵ ، مسند إسحاق بن راهوية : ج ۳ ص ۱۰۰۸ ح ۱۲۰۸ .

2.. دَخَلَ يَهودِيٌّ عَلى رَسولِ اللّه‌ِ صلى‌الله‌عليه‌و‌آله وعائِشَةُ عِندَهُ ، فَقالَ : السّامُ عَلَيكُم ، فَقالَ : رَسولُ اللّه‌ِ صلى‌الله‌عليه‌و‌آله : عَلَيكُم . ثُمَّ دَخَلَآخَرُ فَقالَ مِثلَ ذلِكَ ، فَرَدَّ عَلَيهِ كَما رَدَّ عَلى صاحِبِهِ . ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ ، فَقالَ مِثلَ ذلِكَ ، فَرَدَّ رَسولُ اللّه‌ِ صلى‌الله‌عليه‌و‌آله كَما رَدَّ عَلى صاحِبَيهِ . فَغَضِبَت عائِشَةُ فَقالَت : عَلَيكُمُ السّامُ وَالغَضَبُ وَاللَّعنَةُ يا مَعشَرَ اليَهودِ ، يا إخوَةَ القِرَدَةِ وَالخَنازيرِ !
فَقالَ لَها رَسولُ اللّه‌ِ صلى‌الله‌عليه‌و‌آله : يا عائِشَةُ ، إنَّ الفُحشَ لَو كانَ مُمَثَّلاً لَكانَ مِثالَ سَوءٍ ، إنَّ الرِّفقَ لَم يوضَع عَلى شَيءٍ قَطُّ إلاّ زانَهُ ، ولَم يُرفَع عَنهُ قَطُّ إلاّ شانَهُ .
قالَت : يا رَسولَ اللّه‌ِ ، أما سَمِعتَ إلى قَولِهِم : السّامُ عَلَيكُم ؟!
فَقالَ : بَلى ، أ ما سَمِعتِ ما رَدَدتُ عَلَيهِم ، قُلتُ : عَلَيكُم ، فَإِذا سَلَّمَ عَلَيكُم مُسلِمٌ فَقولوا : سَلامٌ عَلَيكُم ، وإذا سَلَّمَ عَلَيكُم كافِرٌ فَقولوا : عَلَيكَ الكافي : ج ۲ ص ۶۴۸ ح ۱ ، بحار الأنوار : ج ۱۶ ص ۲۵۸ ح ۴۳ .

گزیده سیره پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله

138

فرمان دارم.^۱

۲۳۹. پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله: به مدارا با مردم، مبعوث شدم.^۲

۲۴۰. امام رضا عليه‌السلام: مؤمن، مؤمن [كامل] نمى‌شود تا آن كه سه خصلت در او باشد: سنّتى از خدايش، سنّتى از پيامبرش و سنّتى از وليّش. امّا سنّت از خدايش،آن است كه رازش را پوشيده بدارد. خداوند عز و جل [در وصف خود]مى‌فرمايد: «داناى نهان است و هيچ كس را بر نهان خويش آگاه نمى‌سازد، مگر پيامبرى را كه خود بپسندد»^۳. و امّا سنّت از پيامبرش، مدارا كردن با مردم است ؛ زيرا خداوند عز و جل پيامبرش را به مدارا با مردم فرمان داد و فرمود: «عفو پيشه كن و به نيكى فرمان ده»^۴. و امّا سنّت از وليّش، شكيبايى در سختى و گرفتارى است.^۵

۱۵ / ۲

نرم‌خوترينِ مردم

۲۴۱. امام على عليه‌السلام ـ در توصيف روش پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله با همنشينان خود ـ: همواره خوش‌رو بود و [آسانگير و]نرم‌خو و مهربان. نه خَشِن بود، نه درشت‌خوى. نه نعره بر آورنده، نه ناسزاگو، نه عيبجو و نه مديحه‌گو.^۶

۲۴۲. الطبقات الكبرى ـ به نقل از عايشه، در توصيف پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله به هنگام حضور در خانه ـ: پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نرم‌خوترين و بزرگوارترينِ مردم بود. او مردى چون مردان شما بود، با اين تفاوت

1.. اُمِرتُ بِمُداراةِ النّاسِ كَما اُمِرتُ بِتَبليغِ الرِّسالَةِ تحف العقول : ص ۴۸ ، مشكاة الأنوار : ص ۳۱۱ ح ۹۷۳ .

2.. بُعِثتُ بِمُداراةِ النّاسِ (شعب الإيمان : ج ۶ ص ۳۵۱ ح ۸۴۷۵ ، كنز العمّال : ج ۳ ص ۴۰۷ ح ۷۱۶۹) .

3.. جن : آيه ۲۶ و ۲۷ .

4.. اعراف : آيه ۱۹۹ .

5.. لا يَكونُ المُؤمِنُ مُؤمِنا حَتّى يَكونَ فيهِ ثَلاثُ خِصالٍ : سُنَّةٌ مِن رَبِّهِ ، وسُنَّةٌ مِن نَبِيِّهِ ، وسُنَّةٌ مِن وَلِيِّهِ . فَأَمَّا السُّنَّةُمِن رَبِّهِ فَكِتمانُ سِرِّهِ ، قالَ اللّه‌ُ« عز و جل عَــلِمُ الْغَيْبِ فَلاَ يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ » ، وأَمَّا السُّنَّةُ مِن نَبِيِّهِ فَمُداراةُ النّاسِ ، فَإِنَّ اللّه‌َ عز و جل أمَرَ نَبِيَّهُ صلى‌الله‌عليه‌و‌آله بِمُداراةِ النّاسِ ، فَقالَ : « خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ » ، وأَمَّا السُّنَّةُ مِن وَلِيِّهِ فَالصَّبرُ فِي البَأساءِ وَالضَّرّاءِ الكافي : ج ۲ ص ۲۴۱ ح ۳۹ ، الخصال : ص ۸۲ ح ۷ .

6.. كانَ دائِمَ البِشرِ ، سَهلَ الخُلُقِ ، لَيِّنَ الجانِبِ ، لَيسَ بِفَظٍّ ، ولا غَليظٍ ، ولا صَخّابٍ ، ولا فَحّاشٍ ، ولا عَيّابٍ ، ولامَدّاحٍ (معاني الأخبار : ص ۸۳ ح ۱ ، عيون أخبار الرضا عليه‌السلام : ج ۱ ص ۳۱۸) .