81
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

انعطاف‏پذیر بودن معنا و ارتباط معانی گوناگون واژه‏ها موجب می‏شود که معنا صورت شبکه‏ای به خود بگیرد. در شبکه معنایی یک واژه، یک معنای مرکزی وجود دارد و سایر معانی پرتوها و شعاع‏های آن هستند. تمام معانی پیرامون همان معنای مرکزی شکل می‏گیرند و با آن ارتباط مستقیم دارند. زبان‏شناسان برای نشان دادن این ویژگی از اصطلاح شعاعیت بهره می‏برند.۱ شعاعی بودن به این معنا است که هر واژه یک معنای مرکزی و محوری دارد که در پرتو و در ارتباط با آن معانی دیگری برای واژه ساخته می‏شوند. بر اساس شعاعیت معنا، مصادیق یک واژه تشکیکی هستند. معانی و مصادیقی که شعاع‏های معنای مرکزی را تشکیل می‏دهند، نسبت به معنای مرکزی دور یا نزدیک‏اند؛ به این مفاهیم مقولات شعاعی نیز گفته می‏شود.۲

شبکه شعاعی ابزاری برای تولید معانی جداگانه از معنای مرکزی نیست، بلکه مدلی برای نشان دادن معانی گوناگون اما مرتبط به شمار می‏رود. قیدهایی که برای معنای یک واژه آورده می‏شوند، کاربردهای جدیدی در معنا را نشان می‏دهند.۳ مقوله شعاعی در حقیقت مقوله‏ای مفهومی است که در آن چند مفهوم در ارتباط با یک مفهوم مرکزی سازمان‏دهی شده‏اند.۴

به همین ترتیب، ممکن است واژه شک در قرآن معانی مختلفی داشته باشد که از نمونه اولیه آن گسترش یافته باشند. در این عنوان معانی گسترش یافته از شک را در قرآن بررسی می‏کنیم. بسط معنای مرکزی را به دو گونه می‏توان پی گرفت: بسط حقیقی و گسترش مجازی. با توجه به اینکه هدف از این نوشتار

1.. راسخ مهند، درآمدی بر زبان‏شناسی شناختی (نظریه‏ها و مفاهیم)، ص۳۱۲.

2.. همان، ص۹۶.

3.. همان، ص ۳۱۳.

4.. همان، ص۹۸.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
80

در این معنا می‏توان مؤلفه تردید نفسانی، به معنای اضطراب، را نیز مشاهده کرد: اما این مؤلفه در حقیقت از آثار عدم پذیرش معرفتی است که از دلایل علمی قوی برخوردار است. به همین دلیل، یعنی تردید نفسانی در پذیرش، است که قرآن این عدم تسلیم را شک می‏خواند. اضطراب نفسانی در صورتی که نشان‏دهنده همین تردید باشد، این قابلیت را خواهد داشت که از مؤلفه‏های معنایی شک قرار گیرد، اما به دلیل آنکه آیات قرآن چنین اضطرابی را برای شاک نشان نمی‏دهند، باید آن را از آثار شک در نظر گرفت. به این معنا که شک‏کننده به سختی از پذیرش معرفت حقیقی سر باز می‏زند و نفس او به دلیل آنکه از حقیقت آگاه است، اضطراب معرفتی ندارد؛ اما به جهت آنکه می‏داند بر خلاف حقیقت گام برمی‏دارد، در اضطراب از عواقب این تسلیم شدن به سر می‏برد. بنابراین، قرآن تسلیم نبودن در برابر معرفتی که دارای دلیل عقلانی، نوعی و روشن است را شک می‏نامد.

شبکه شعاعی شک در قرآن

همواره در زبان با واژه‏هایی مواجه می‏شویم که چند معنا دارند. این مسئله را چندمعنایی و چنین کلماتی را واژه‏های چندمعنا می‏گویند.۱ شبکه شعاعی مدلی برای نشان دادن معانی گوناگون اما مرتبط به شمار می‏رود. مقوله شعاعی در حقیقت مقوله‏ای مفهومی است که در آن چند مفهوم مرتبط با یک مفهوم مرکزی سازمان‏دهی می‏شوند. بنابراین، مدل شبکه شعاعی یک ساختار معنایی را شرح می‏دهد که معنای مرکزی آن مقوله، شعاع‏هایی به سوی مصادیق جدیدی انعکاس می‏دهد و به این ترتیب معنای غیر محوری از معنای مرکزی توسعه می‏یابد.۲

1.. همان، ص۹۶ ـ ۹۷.

2.. Geeraerts, Cognitive linguistics: basic readings, A rough guide to Cognitive Linguistics, p۹.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22348
صفحه از 416
پرینت  ارسال به