61
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

پیامبر را رابطه ایمان و بی‏ایمانی نشان می‏دهد.

در آیات دیگر شک به مشرکان و منکران قیامت استناد یافته است:

(بَلِ ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِي الْآخِرَةِ بَلْ هُمْ في‏ شَكٍ‏ مِنْها بَلْ هُمْ مِنْها عَمُونَ؛۱

آنها [مشركان‏] اطلاع صحيحى درباره آخرت ندارند، بلكه در اصل آن شک دارند، بلكه نسبت به آن نابينايند).

در این آیه شک در محاصره امور معرفتی قرار دارد؛ در صدر آیه مفهوم علم و در انتهای آیه نابینایی آمده که، ناتوانی در یک ابزار حسی برای کسب معرفت شمرده می‏شود.

در برخی آیات شک به اهل کتاب نسبت داده شده است؛ از جمله:

(وَ قَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسيحَ عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَ إِنَّ الَّذينَ اخْتَلَفُوا فيهِ لَفي‏ شَكٍ‏ مِنْهُ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إلَّا اتِّباعَ الظَّنِّ وَ ما قَتَلُوهُ يَقيناً؛۲

و گفتارشان كه: «ما، مسيح عيسى بن‏مريم، پيامبر خدا را كشتيم» در حالى كه نه او را كشتند و نه بر دار آويختند؛ لكن امر بر آنها مشتبه شد و كسانى كه در مورد (قتل) او اختلاف كردند، از آن در شک هستند و علم به آن ندارند و تنها از گمان پيروى مى‏كنند و قطعاً او را نكشتند).

در این آیه شک در مقابل علم، ظن و یقین نما شده است. این نمابرداری نشان می‏دهد که شک در این آیه یک واژه معرفت‏شناختی است یا دست‏کم مؤلفه‏ای معرفت‏شناختی از معنای آن نفی می‏شود. نکته مهم در این آیه وجود اختلاف پیش از شک است. ساختار این آیه - در چند آیه دیگر هم همین

1.. سوره نمل، آیه۶۶.

2.. سوره نساء، آیه ۱۵۷.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
60

شک در این آیه نیز به گروهی از مردم انتساب می‏یابد.

بر اساس این آیه باید شک را تردید در درستی یا نادرستی یک امر معرفتی در نظر گرفت که نخستین مرحله از مراحل شک را در بر می‏گیرد. حتی در صورتی که شک را به صورت کنایی خطاب به پیامبر بدانیم، با توجه به اینکه این آیه در سیاق شرط نازل شده، معنای آن تحقق جواب شرط در صورت تحقق شرط است و از آنجا که جواب شرط، یعنی پرسش پیامبر از اهل کتاب رخ نداده، مشخص می‏شود که شرط نیز محقق نبوده است؛ به بیان دیگر، پیامبر شکی نداشته است. با این حال با توجه به جواب آن، که امری معرفت‏شناختی است (فَسْٔلِ ٱلَّذِينَ يَقْرَءُونَ ٱلْكِتَابَ مِن قَبْلِكَ) شک در این آیه دارای معنای معرفتی خواهد بود.

در آیه دیگری شک از پیامبر نفی و به مردم نسبت داده می‏شود:

(قُلْ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ في‏ شَكٍ‏ مِنْ ديني‏ فَلا أَعْبُدُ الَّذينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لكِنْ أَعْبُدُ اللَّهَ الَّذي يَتَوَفَّاكُمْ وَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ؛۱

بگو: «اى مردم، اگر در عقيده من شک داريد، من آنهايى را كه جز خدا مى‏پرستيد، نمى‏پرستم؛ تنها خداوندى را پرستش مى‏كنم كه شما را مى‏ميراند، و من مأمورم كه از مؤمنان باشم»).

مسیرپیما در این آیه مردم‏اند؛ مردمی که هیچ اعتقادی به پیامبر ندارند و در پرستش نیز غیر خدا را می‏پرستند. بنابراین، اگر شک را مرزنمایی در نظر بگیریم که مسیرپیما در آن قرار می‏گیرد، سیاق آیه خبر از احاطه شک بر آنان دارد؛ زیرا این شک هیچ‏گونه اتصالی با اعتقادات پیامبر ندارد. عبارت پایانی آیه - یعنی (وَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ) - نیز رابطه میان شک مردم و اعتقاد

1.. سوره یونس، آیه ۱۰۴.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22677
صفحه از 416
پرینت  ارسال به