لحاظ شرایط کافی از یکدیگر متمایز می‏شوند.^۱

دو آیه نیز ظن را در حوزه معنایی خرص به کار برده‏اند که نشان می‏دهد این دو نیز در یک حوزه شناختی قرار دارند:

(إِنْ يَتَّبِعُونَ إلَّا الظَّنَ‏ وَ إِنْ هُمْ إلَّا يَخْرُصُون‏؛^۲

آنها تنها از گمان پیروی می‏نمایند و تخمین و حدس (واهی) می‏زنند).

(قُلْ هَلْ عِنْدَكُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنا إِنْ تَتَّبِعُونَ إلَّا الظَّنَ‏ وَ إِنْ أَنْتُمْ إلَّا تَخْرُصُون؛^۳

بگو آیا دلیل روشنی (بر این موضوع) دارید؟ پس آن را به من نشان دهید شما فقط از پندارهای بی‏اساس پیروی می‏کنید و تخمین‏های نابجا می‏زنید‏).

در یافتن حوزه شناختی یک مفهوم همچنین می‏توان به آثاری که در یک حوزه شناختی به دست می‏آیند، استناد کرد. بر این اساس، در قرآن کریم برخی از آثار و احکامی که برای علم به اثبات می‏رسند، در ظن نیز دیده می‏شوند. این نکته یکسانی مفهوم علم و ظن را اثبات نمی‏کند؛ اما نشان می‏دهد که علم و ظن در یک حوزه شناختی قرار می‏گیرند. برای مثال، در آیه زیر حکمی که برای ظن در نظر گرفته شده، همان حکمی است که برای علم صادر می‏شود:

(فَإِنْ طَلَّقَها فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يَتَراجَعا إِنْ ظَنَّا أَنْ يُقيما حُدُودَ اللَّه؛^۴

اگر (همسر دوم) او را طلاق گفت گناهی ندارد که بازگشت کنند در صورتی که امید داشته باشند که حدود الهی را محترم می‏شمارند‏).

بر اساس این آیه، اگر زن و مردی که از یکدیگر جدا شده‏اند، به اقامه حدود

نیز وجود دارد یا نه.

با یک بررسی سطحی و با توجه به آیاتی که علم را از ظن نفی می‏کنند،^۱ به نظر می‏رسد ظن در قرآن اساساً از حوزه شناختی معرفت خارج است؛ اما باید توجه داشت مواردی که در آیات بالا و نظایر آن دیده می‏شوند، مصادیقی هستند که از حوزه مفهومی و مصداقی علم خارج شده‏اند، نه حوزه شناختی. ظن دارای مصادیقی است که شامل علم نیز می‏شود؛ بنابراین، از مفهومی برخوردار خواهد بود که آن را در حوزه شناختی معرفت دسته‏بندی می‏کند. به عبارت دیگر، ظن حتماً مفهومی دارد که شامل ظن علمی آن نیز باشد و همین دسته از ظنون نشان می‏دهند که ظن در حوزه شناختی معرفت قرار می‏گیرد.

دو آیه در قرآن به نحوی ظن را در کنار یقین قرار داده‏اند که این باهم‏آیی نشان می‏دهد که این دو واژه به یک حوزه شناختی تعلق دارند:

(ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إلَّا اتِّباعَ الظَّنِ‏ وَ ما قَتَلُوهُ يَقيناً؛^۲

و علم به آن ندارند و تنها از گمان پیروی می‏کنند و قطعاً او را نکشتند).

(وَ إِذا قيلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ لا رَيْبَ فيها قُلْتُمْ ما نَدْري مَا السَّاعَةُ إِنْ نَظُنُ‏ إلَّا ظَنًّا وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنين؛^۳

و هنگامی که گفته می‏شد وعده خداوند حق است و در قیامت هیچ شکی نیست شما می‏گفتید ما می‏دانیم قیامت چیست ما تنها گمانی در این باره داریم و به هیچ وجه یقین نداریم).

تقابل علم و یقین با ظن در این آیات بر هم‏حوزه بودن آنها دلالت دارد؛ به این معنا که ظن و علم از لحاظ شرایط لازم دارای شرایط یکسان‏اند، اما به