123
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

به این ترتیب تنها دسته‏ای از آیات باقی می‏مانند که در آنها واژه ریب با واژه شک همنشین شده است. تفاسیر در این دسته از آیات، که واژه ریب در آنها در صیغه اسم فاعل (مریب) آورده شده، به چهار گروه تقسیم می‏شوند. برخی از آنان مریب را تأکید شک دانسته‏اند.۱ گروه دیگری مفهوم قلق و اضطراب را به مؤلفه تردید در معنای واژه ریب افزوده‏اند.۲ دسته سوم ریب در این آیات را به معنای شک گرفته‏اند به اضافه قید دیگری مانند: شک شدید۳، شک قوی،۴ افظع الشک،۵ اشره الشک،۶ اقبح الشک۷ و شک بی‏مدرک و بی‏اساس.۸ جدا از اینکه هیچ دلیل و شاهدی بر تقدیر چنین صفاتی وجود ندارد، این تفاسیر توضیح نیز نداده‏اند که اگر شک را تساوی دو یا چند احتمال بدانیم - همان‏گونه که مورد اتفاق این تفاسیر است - چگونه می‏توان آن را به قوی، شدید یا اقبح و اشر تقسیم کرد. برخی از منابع تفسیری نیز به دلیل آنکه قصد داشته‏اند برای این

1.. نک: طباطبایی، الميزان فى تفسير القرآن، ج‏۱۱، ص: ۴۶، ابن‏عاشور، التحرير و التنوير، ج‏۱۱، ص۳۳۷.

2.. از جمله: مراغی، تفسير المراغى، ج‏۱۲، ص۸۹؛ مکارم شیرازی، الأمثل فى تفسير كتاب اللّٰه المنزل، ج‏۱۵، ص۴۲۷؛ بیضاوی، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، ج‏۵، ص۷۳؛ آلوسی، روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، ج‏۱۲، ص۳۸۲؛ فیض کاشانی، تفسير الصافى، ج‏۴، ص۳۶۳؛ حسینی شیرزای، تقريب القرآن إلى الأذهان، ج‏۴، ص۶۵۹؛ شبر، الجوهر الثمين في تفسير الكتاب المبين، ج‏۵، ص۳۸۳.

3..، سبزواری نجفی، ارشاد الاذهان الى تفسير القرآن، ص۲۳۹.

4.. طبرسی، مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏۵، ص۳۰۳؛ طوسی، التبيان فى تفسير القرآن، ج‏۶، ص۷۳؛ مغنیه، تفسير الكاشف، ج‏۴، ص۲۷۳.

5.. طبرسی، مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏۹، ص۲.

6.. صادقی تهرانی، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن، ج‏۲۶، ص۹۷.

7.. طوسی، التبيان فى تفسير القرآن، ج‏۹، ص۱۳۳؛ حسینی شاه عبدالعظیمی، تفسير اثنا عشرى، ج‏۱۱، ص۳۸۲.

8.. طیب، اطيب البيان في تفسير القرآن، ج‏۱۱، ص۴۴۴؛ صادقی تهرانی، البلاغ فى تفسير القرآن بالقرآن، ص۴۸۱؛ فضل اللّٰه، تفسير من وحى القرآن، ج‏۱۲، ص۱۳۶.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
122

تنها کسانی از تو اجازه (این کار را) می‏گیرند که به خدا و روز جزا ایمان ندارند و دلهایشان با شک و تردید آمیخته است آنها در تردید خود سرگردانند).

(يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ في‏ رَيْبٍ‏ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ تُرابٍ؛۱

ای مردم اگر در رستاخیز شک دارید (به این نکته توجه کنید که) ما شما را از خاک آفریدیم).

در گروه دیگری از آیات برخی از متعلَّقات ریب نام برده شده است، نظیر اموری که مربوط به زندگی دنیوی و امور مادی‏اند. در بیشتر این موارد نیز نمی‏توان معنای تهمت را در ریب موجه شمرد. برای مثال:

(لا يَزالُ بُنْيانُهُمُ الَّذي بَنَوْا ريبَةً في‏ قُلُوبِهِمْ إلَّا أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ وَ اللَّهُ عَليمٌ حَكيمٌ؛۲

اما اين بنايى را كه آنها ساختند، همواره به شکل یک شک و ترديد، در دل‏هايشان باقى مى‏ماند؛ مگر اينكه دل‏هايشان پاره پاره شود؛ وگرنه هرگز از دل آنها بيرون نمى‏رود و خداوند دانا و حكيم است).

(وَ اللاَّئي‏ يَئِسْنَ مِنَ الْمَحيضِ مِنْ نِسائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ‏ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ؛۳

و از زنانتان، آنان كه از عادت ماهانه مأيوس‏اند، اگر در وضع آنها (از نظر باردارى) شک كنيد، عده آنان سه ماه است).

در این دسته به وضوح مشخص می‏شود که امکان مؤلفه معنایی تهمت در کنار مفهوم تردید وجود ندارد؛ زیرا معنا ندارد که ساختمان یا تردید در بارداری همراه با تهمت باشد.

1.. سوره حج، آیه۵.

2.. سوره توبه، آیه ۱۱۰.

3.. سوره طلاق، آیه۴.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22608
صفحه از 416
پرینت  ارسال به