روايات و آثار

حارث، علاوه بر امام علي عليه السلام از ابن مسعود، زيد بن ثابت، و بقيره (همسر سلمان فارسي) روايت کرده و از او کساني چون: ضحّاک بن مُزاحم، شَعْبي، عطاء بن ابي رَباح و ابو اسحاق سَبيعي، روايت کرده‌اند. ^۱ حارث، روايات زيادي در کتب روايي شيعه و اهل سنّت دارد که بيشتر اين روايت‌ها را ابو اسحاق عمرو بن عبدالله سَبيعي هَمْداني (م ۱۲۶ـ ۱۲۹ ق) از حارث نقل کرده است. ^۲ گفته مي‌شود که او با بيوه حارثْ ازدواج کرد و بر کتب وي دست يافت. ^۳ به گفته شُعْبه، او تنها چهار روايت به طور شفاهي از حارث شنيده ^۴ و بقيه روايات وي از
کتاب حارث بوده است. ^۵

وثاقت حارث

رجاليان و علماي شيعه، حارث را توثيق يا مدح کرده‌اند. برقي، وي را در اولياي امير مؤمنان عليه السلام ذکر کرده است و شيخ طوسي نيز نام وي را در اصحاب ايشان آورده است. ^۱ علّامه حلّي و ابن داوود، وي را در شمار راويان معتبر و ممدوح ذکر کرده‌اند و شيخ بهايي، به خود مي‌باليد که از نوادگان حارث هَمْداني است. ^۲
با اين حال، برخي از دانشمندان اهل سنّت، وثاقت او را مورد ترديد قرار داده‌اند و وي را دروغگو خوانده‌اند. ^۳ دانشمند مراکشي، عبد ‌العزيز بن محمّد بن صديق الحسيني القماري (م ۱۴۱۸‌ق) نوشته‌اي با عنوان «الباحث عن علل الطعن في الحارث» دارد و در آن، اقوال مختلف در طعن حارث را بررسي کرده است. ^۴ وي بر اين باور است که اوّلين بار، شَعْبي، بر حارث طعن زد و گفت: «حدّثني الحارث و کان أحد الکذّابين». علّت اين طعن، افراط حارث در محبّت علي عليه السلام، و تفضيل ايشان بر ديگر صحابه بود، در حالي که دروغي از حارثْ به اثبات نرسيده است. ^۵

ويژگي‌هاي علمي

از حارث مي‌توان به عنوان يکي از نخستين فقيهان شيعه نام برد. او فقه و حديث را از
علي بن ابي طالب عليه السلام و عبد الله بن مسعود فرا گرفت ^۶ و در علم حساب، سرآمد روزگار خود بود. شَعْبي، علم حساب را از حارث فرا گرفته است. ^۷ ابن سعد از شَعْبي روايت کرده است که: ديدم حسن و حسين عليهما السلام ‌درباره احاديث امير مؤمنان عليه السلام، از حارث اَعور پرسش مي‌کنند. ^۸
رجاليان اتّفاق دارند که حارث، فردي بسيار دانشمند و از منابع بزرگ علم در روزگار خود، آگاه بوده است. مثلاً ذهبي از وي با عناويني چون: امام، فقيه، علّامه و کثير العلم ياد مي‌کند؛ ^۹ امّا درباره وثاقت او اختلاف نظر وجود دارد. گروهي همچون: يحيي بن معين و نسائي، او را توثيق کرده‌اند و گروهي ديگر چون: شَعْبي، ابوحاتم رازي، دارقطني، ابن حبّان و ابن حجر، وي را تضعيف يا متّهم به کذب نموده‌اند؛ ولي ذَهَبي در باره او توقّف کرده و گفته است: أنا متحير فيه. ^۱۰ شگفت از شَعْبي است که از وي روايات بسياري نقل کرده و در عين حال، وي را تکذيب کرده است. ذَهَبي با وجود اين تضاد، براي توجيه آن، منظور شعبي از کذب را خطا و اشتباه قلمداد کرده است. ^۱۱