آثار و روايات
در مورد ابن مسعود نيز با وجود راويان فراوان، تعداد روايات از وي چندان زياد نيستند و او را از مکثّران حديث به شمار نمي‌آورند. علّت اين امر را مي‌توان طول عمر کمتر وي (م۳۲ يا ۳۳ق) نسبت به صحابه مکثّر دانست. بخاري و مسلم، متّفقاً ۶۴ روايت از او نقل کرده‌اند، و بخاري، در ۲۱ حديث و مسلم، در ۳۵ حديث از وي منفردند. ۱ بسياري از روايات ابن مسعود را به طور مجموع، در مسانيدي همچون مسند أحمد مي‌توان يافت. ۲
ابن کثير، ۹۴۸ روايت از او نقل کرده که بسياري از آنها تکراري‌اند. ۳ در کتاب مرويات ابن مسعود، تعداد روايات ابن مسعود در کتب ستّه، الموطأ، و مسند أحمد، به ۱۸۳۵ روايت رسيده است. در احاديث ابن مسعود، موضوعات متنوّع فقهي، زهد و اخلاق، تفسير، تاريخ و معرفة الصحابه ديده مي‌شود. همچنين موضوع جالب «ملاحم و فتن» در روايات او زياد به چشم مي‌خورد تا جايي که مي‌توان گفت وي يکي از معدود صحابه‌اي است که احاديث ملاحم و فتن، بر محور آنان مي‌گردد. ۴
ابن مسعود، به فراگيري دانش، مخصوصاً معاني قرآن، بسيار همّت مي‌گماشت و همچنين علاقه زيادي به گسترش دانش در ميان مردم داشت. مسروق بن اجدع مي‌گويد که: عبدالله بن مسعود، سوره‌اي بر ما تلاوت مي‌نمود و سپس درباره آن، به سخن گفتن مي‌پرداخت و در تمامي طول روز، برايمان تفسير مي‌کرد. ۵
در سال ۲۲ ق، خليفه دوم، او را به عنوان معلّم و راهنماي مردم کوفه و والي بيت المال اين شهر، به کوفه فرستاد و اين مأموريت را در دوران خلافت عثمان نيز بر عهده داشت. ۶
از تلاش‌هاي علمي ابن مسعود، اطّلاعات چنداني در دست نيست؛ ولي مي‌دانيم که رشد مکاتب فقهي و تفسيري در عراق، بسيار با ابن مسعود در ارتباط است، به طوري که امير مؤمنان علي عليه السلام درباره شاگردان ابن مسعود مي‌فرمود: «أصحاب عبد الله سرج هذه القرية». ۷ وي شاگرداني تربيت کرد که پس از او از مهم‌ترين چهره‌هاي علمي و مؤثّر در حوادث سال‌هاي بعد شدند.
1. سير أعلام النبلاء، ج۱، ص۴۶۲.
2. ر.ک: مسند أحمد، ج۱، ص۳۷۴ـ ۴۶۶.
3. ر.ک: جامع المسانيد، ج۲۷ .
4. دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج۴، ص۶۱۶.
5. تفسير و مفسّران، ج۱، ص۲۰۱.
6. سير أعلام النبلاء، ج۱، ص۴۸۵.
7. الطبقات الکبري، ج۶، ص۱۰؛ معرفة الثقات، ج۲، ص۶۱.
